Malet, kanionet, plazhet dhe lagunat e saj e bëjnë atë një nga peizazhet më të bukura dhe më të larmishme të Italisë, por pak njerëz -- dhe kjo përfshin italianët -- dinë diçka për të.
Ndoshta për shkak të vendndodhjes pasi vendi gjendet në kufirin verilindor të vendit me Slloveninë dhe Austrinë, ndoshta për shkak të historive të pushtimesh, duke përfshirë perandorinë austro-hungareze, ose për shkak të shumë gjuhëve të folura nga vendasit, mezi duket si pjesë e Italisë. Por, megjithëse Friuli Venezia Giulia shtrihet nga kufiri alpin i mbuluar me borë të Dolomiteve deri në ujërat e detit verior të Adriatikut.
E megjithatë, thonë vendasit, ia vlen të vizitohet po aq sa pjesa tjetër e Italisë, shkruan CNN.
“Ndryshe nga rajonet e tjera italiane, ne nuk jemi të reklamuar dhe jemi larg turizmit masiv”, thotë udhërrëfyesi vendas Roberta Bressan. “I yni është një realitet në shkallë të vogël dhe të veçantë që udhëtarët duhet ta zbulojnë pak nga pak, i përbërë nga një plejadë qytetesh të vogla të bukura mee tradita të ndryshme”, thonë ata.
Një nga pikat më të forta të rajonit janë peizazhet e tij. Me 13 rezerva natyrore dhe parkun e pacenuar të maleve “Friuli Dolomite”, rajoni josh turistët që kërkojnë të lidhen me natyrën ose të ta eksplorojnë natyrën.
“Është një zonë e gjelbër, qiellore. Mund ta përshkruan me biçikletë dhe duke ecur në parkun e Dolomiteve...."-thotë blogeri vendas i udhëtimeve, Luca Vivan.
Luginat e gjelbëruara të Friulit janë të rrethuara nga majat alpine të cilat, në ditët e kthjellëta, ofrojnë pamje deri në bregdet. Labirintet e shpellave, grykave dhe kanioneve me ujëvara dhe lumenj me rrjedhje të shpejtë mbulojnë pllajën e madhe gëlqerore karstike të kodrave.
Aktivitetet në natyrë zhvillohen gjatë gjithë vitit. Moti më i ngrohtë sjell fluturime me paragllajdë, kajak në lumenj e pastër, lundrim dhe ngjitje në shkëmbinj. Në dimër, ka ski dhe udhëtim me sajë në vendpushime komode si Tarvisio, Tolmezzo dhe Piancavallo.
Mrekullitë gjeologjike përfshijnë shpellën nënujore të liqenit Gorgazzo, me ngjyrat e pabesueshme tropikale blu-jeshile. Ekziston edhe Grotta Gigante magjepsëse, ose Shpella Gjigante, një nga shpellat më të mëdha turistike në botë.
Ka shtigje ecjeje që ndjekin gjurmët e ngulitura në shkëmb dhe skeletet e dinosaurëve si dhe rrugët e vjetra të barinjve që lidhin fshatrat e përgjumur.
Friuli është gjithashtu një pikë e nxehtë e banjave të diellit.
Ishulli lagunor-qyteti i Grados, i cili i ngjan një Venedik në miniaturë, është një vendpushim popullor në afërsi të Friulit, ndërsa Lignano Sabbiadoro është një gadishull i gjatë me plazhe të arta.
Trieste krenohet me një plazh të pazakontë të veçuar, me origjinë që daton disa shekuj më parë.
Trieste është një destinacion në vete. Kryeqyteti i Friulit nganjëherë njihet si Vjena e Vogël e Italisë, sepse trashëgimia e saj austro-hungareze pasqyrohet në arkitekturën madhështore metropolitane dhe atmosferën dekadente të “fin de siecle”.
Qyteti krenohet gjithashtu me një nga sheshet më të mëdha të Evropës, Piazza Unita D’Italia, me pamje nga deti dhe i rrethuar nga pallatet elegante që tregojnë madhështinë madhështore perandorake të së kaluarës – një dekadencë e zbehur, e kompletuar me kafene historike, që ka tërhequr prej kohësh artistë dhe shkrimtarë, si James Joyce i Irlandës.
Erërat e forta që nganjëherë e godasin Triesten me shpejtësi deri në 160 kilometra në orë ndihmojnë gjithashtu në fuqizimin e Barcolana, një nga portet më të mëdha të lundrimit në botë, e cila tërheq më shumë se 2000 varka të të gjitha madhësive çdo tetor.
Qytetet më të vogla të Friulit ia vlen gjithashtu të eksplorohen. Udine është një Venecia në shkallë të vogël me kopshte luksoze. Gorizia, në kufi me Slloveninë, njihet si Salzburgu i Italisë. Cividale del Friuli e listuar në UNESCO, ka një qendër piktoreske mesjetare me pamje nga lumi akuamarin Natisone.
Për adhuruesit e arkeologjisë, është qyteti i Aquileia, kryeqyteti i lashtë romak i Friulit, i cili ka një bazilikë mbresëlënëse me një mozaik të madh dyshemeje paleokristiane që përshkruan kafshët dhe pemën e jetës.
Magjia aristokratike është kudo. Rajoni krenohet me një grup të jashtëzakonshëm kështjellash dhe fortesash magjepsëse që i referohen të kaluarës së tij të pasur dhe të fuqishme.
Kalaja Miramare është xhevahiri i Triestes, i ndërtuar nga Arkduka Ferdinand Maximilian i Habsburgut si një vendstrehim luksoz në shekullin e XIX. I vendosur në një kep dhe i rrethuar nga një park luksoz, ai krenohet me një pamje spektakolare të Gjirit të Triestes.
Një kështjellë mahnitëse, e cila është gjithashtu një vendpushim luksoz, është Castello di Spessa, ku thuhet se i dashuri famëkeq venecian Giacomo Casanova mbeti i huaj gjatë një prej udhëtimeve të tij dhe, siç parashikohej, pati një lidhje me një shërbëtore. Sot, mysafirët mund të flenë në suitën e tij ekstravagante.
Por Friuli ka gjithashtu një shpirt “bukolik primar”. Ajo është e mbushur me fshatra të vegjël të vjetër ku zhvillohen traditat bujqësore dhe folklorike.
Fshati i Sappada është një enklavë e largët gjermanishtfolëse dhe vendpushim skish me banesa tradicionale, të pazakonta prej druri me çati të pjerrëta, të njohura si “Blockbau”. Dimrat ofrojnë peizazhe të heshtura të batanijeve me dëborë.
Pesariis është një fshat alpin i famshëm për orët e mëdha artizanale që zbukurojnë rrugicat e tij, ndërsa Sauris aty pranë është i njohur për birrat dhe specat tradicionale – një proshutë e pjekur dhe e tymosur.
Cordovado, Toppo dhe Fagagna, fshatra me rrethe të paprekura mesjetare dhe një ambient të përgjumur, duken të ngrirë në kohë dhe janë pjesë e klubit të Fshatrave më të Bukur të Italisë.
Kalaja-kështjellë e Palmanovës është një xhevahir i Rilindjes me origjinë veneciane në formë ylli me nëntë cepa. Legjenda thotë se Leonardo Da Vinci e projektoi atë si një “qytet ideal”.
Djathërat
Friuli është një nga rajonet e prodhimit të verës në Itali. Dy zonat kryesore të vreshtave janë Collio dhe Colli Orientali del Friuli.
Spritz, një pije alkoolike ikonike e prezantuar gjatë sundimit austriak, fillimisht ishte bërë me verë të bardhë të përzier me ujë të gazuar. Sot, Aperol ose Campari dhe Prosecco janë përzier për t’i dhënë një nuancë portokalli – dhe është një klasik italian.
Verërat e shkëlqyera kombinohen mirë me mishrat e shijshëm.
Qyteti i San Daniele në majë të kodrës është i njohur për një proshutë të ëmbël që kurohet si nga flladi i Adriatikut ashtu edhe nga ajri i freskët malor. Fshati prodhon gjithashtu një troftë të tymosur pak të njohur të njohur si Mbretëresha e San Daniele – proshuta është mbret.
Ushqime të tjera të shijshme lokale mund të shijohen në tavernat e shumta “frasche” dhe “osmize” pa shije, të drejtuara nga fermerët, që shërbejnë djathëra vendas të punuar me dorë, si Montasio dhe Asino, së bashku me një shumëllojshmëri të mishrave të pjekur.
Pitina është një sallam me aromë të fortë, i bërë me mish dhie, deleje dhe kaprolli. Djathërat “nëntokë”, të kalitur në shpellat e Karsic, janë një delikatesë më e mirë.
Pjatat klasike Friuli përfshijnë një supë me mish derri dhe perime të quajtur “jota”, kumbulla të thata dhe boronica të bëra me dorë, ravioli të mbushur me çokollatë dhe kanellë dhe frico, një tortë me patate me djathë Montasio të skuqur dhe qepë.
Ka shumë supa peshku brodetto, duke përfshirë busara, një pjatë me karkaleca me piper të zi, bukë të grirë dhe domate. Specialiteti i Triestes është sardoni në shije, një pjatë me shtresa me açuge dhe qepë. Grado është i njohur për molusqet e vogla dhe të shijshme boreto de baci.
Për ëmbëlsirë, palacinche janë omëletë me sheqer, ndërsa putizza është një tortë tradicionale e bërë me çokollatë, fruta të thata dhe mjaltë.
Italianët e quajnë kuzhinën e Friulit mare e monti (det-dhe-malet) – peizazhi i ushqimeve të detit, perimeve dhe shijeve të mishit është po aq i larmishëm dhe spektakolar sa peizazhi përreth./CNN
