Ndërkohë që Shqipëria vazhdon përgatitjet për t'u anëtarësuar në të aq dëshiruarin Bashkim Evropian, disa politikanë duket se po shkojnë në drejtim të kundërt. Shumë prej tyre deklarojnë mbështetje për Evropën dhe Shtetet e Bashkuara si partnerë strategjikë, por në realitet kjo politikë shpesh duket e mbërthyer në interesa personale, jo vërtet të përkushtuara për përparimin e vendit. Shembujt dalin nga shumica dhe opozita e politikanëve të cilët për interes të pastër personal e tërheqin vendin në polemika dhe tensione që nuk kontribuojnë në rritje. Nëse Shqipëria dëshiron të bëhet europiane, a do të jenë në gjendje politikanët e saj të përvetësojnë një frymë po aq europiane? Për të kuptuar më mirë demokracinë dhe demokratizimin real të shoqërisë sonë, ne intervistuam në Milano, në Pallatin Clerici, Prof. Franco Bruni, President i ISPI-it, një nga institutet kryesore evropiane që kryen analiza gjeopolitike dhe gjeoekonomike në nivel ndërkombëtar nëpërmjet kërkimeve dhe publikimeve.
Profesor Bruni, cila është rruga ideale për një vend si Shqipëria drejt Bashkimit Europian, jo vetëm nga pikëpamja teknike, por edhe si shoqëri dhe politikë?
“Bashkimi Evropian ka rregulla dhe parime të qarta për t'u bërë pjesë e tij. Rruga që duhet ndjekur është po aq e qartë. Por është mirë të mos e trajtojmë atë si një përpjekje teknike dhe burokratike, sikur t'i bindemi kërkesave të jashtme. Opinioni publik, i gjithë vendi, duhet të kuptojë dhe të ndajë qëllimet e rrugës drejt BE-së dhe parimet që duhet ta udhëheqin atë. Njohuritë për transformimet e nevojshme dhe arsyet e tyre të thella duhet të shpërndahen dhe diskutohen, duhet të gjejnë vetëdije dhe bindje tek qytetarët e vendit që dëshiron të anëtarësohet në BE. Nuk është një operacion kozmetik legjislativ dhe organizativ: është një evolucion i institucioneve dhe kulturës politike që vendi duhet ta bëjë të qëndrueshëm dhe duhet të ndihmojë në përhapjen dhe mbrojtjen, edhe jashtë BE-së.
Do të ishte e dobishme organizimi i shumë mundësive për takime dhe debate në shkolla, ambiente pune, institucione kulturore, parti, media, me pjesëmarrjen e stafit të Komisionit, politikanëve dhe ekspertëve nga vendet e tjera anëtare, institute kërkimore dhe media ndërkombëtare. Ne kemi parë shembuj të vendeve që kanë hyrë në BE vite më parë pa ndërgjegjësimin dhe përvetësimin e duhur të asaj që po bënin nga të gjithë qytetarët dhe forcat politike. Për fat të keq, disa nga këto vende tani janë në vështirësi në identifikimin me idealet evropiane dhe janë tepër të ndara nga brenda në mbështetjen e tyre dhe përshtatjen me rregullat dhe sjelljet që rrjedhin prej tyre”.
Foto: Në selinë e Institutit ISPI, Pallati Clerici, Milano
Cilat janë karakteristikat themelore të një demokracie, sipas parimeve të Bashkimit Evropian?
“Është e rëndësishme që qytetarët të kuptojnë mirë se çfarë është një demokraci dhe si funksionon ajo, parimet që e mbështesin atë dhe se si fuqitë e dallueshme që e gjallërojnë atë mund të bashkëpunojnë dhe mbështesin njëra-tjetrën. Edhe nëse Europa e sotme është e ndryshme nga ajo e tridhjetë viteve më parë dhe nuk është e plotë dhe probleme serioze, ajo ruan një sistem solid parimesh, normash dhe rregullash të përcaktuara me kujdes nga Traktatet dhe legjislacioni që pasoi (i ashtuquajturi acquis communautaire), të cilat përvijojnë qëllimin e rrugës politiko-kulturore dhe institucionale që duhet të ndajnë vendet aspirante për t'u bërë anëtarë të bindur dhe aktivë të Bashkimit Europian. Flitet shumë për votën e lirë, por demokracia është shumë më tepër se votim i thjeshtë: është një sistem vlerash kompleks dhe i artikuluar. Ne duhet të insistojmë në shpjegimin e këtij koncepti dhe të sigurohemi që ai të jetë i përbashkët! Që të ketë demokraci, është thelbësore që katër “pushtetet” e një shteti, duke bashkëpunuar ngushtë, të mbeten të pavarura dhe të monitorojnë njëra-tjetrën. Ekzekutivi dhe Legjislativi, pavarësisht se janë të lidhur dhe të udhëhequr nga shumica, duhet të ruajnë pavarësinë e tyre për të përfaqësuar vullnetin e qytetarëve dhe për të ndjekur masat e duhura.
Parlamenti nuk duhet të lejojë Qeverinë të tejkalojë funksionet e saj; Qeveria duhet të zbatojë frymën e dispozitave të Parlamentit, t'i zbatojë ato dhe të propozojë ide për legjislacion. Për më tepër, pavarësia e gjyqësorit është jetike për demokracinë pasi gjyqësori siguron respektimin e ligjit: ndonjëherë është pikërisht nënvlerësimi i pavarësisë së gjyqësorit ai që krijon probleme për demokracitë e improvizuara, të papjekura ose joautentike. Në këtë drejtim, Shqipëria ka ndërmarrë një rrugë të rëndësishme reformash në sistemin gjyqësor, duke përfshirë edhe procesin e vetingut, në mënyrë që pavarësia e gjyqësorit të shqyrtohet dhe të garantohet. Është një hap i domosdoshëm, por do të jetë edhe më i nevojshëm ruajtja e kësaj pavarësie në të ardhmen, në mënyrë që gjyqtarët dhe prokurorët shqiptarë të jenë garantues të demokracisë së vendit.
Media dhe opinioni publik kanë gjithashtu një rol vendimtar si roje të demokracisë; për këtë arsye është thelbësore që ata të jenë të lirë dhe të pavarur nga pushtetet e tjera. Së fundi, anëtarësimi në BE kërkon një angazhim të pakthyeshëm për të njohur se direktivat dhe rregulloret e miratuara nga Bashkimi sipas Traktateve mbizotërojnë mbi ligjet kombëtare. Nuk ka kuptim të jesh pjesë e BE-së nëse nuk heq dorë nga një pjesë e autonomisë politike kombëtare. Kjo nuk do të thotë të heqësh dorë nga interesi kombëtar, por do të thotë të pranosh se pjesërisht mund të arrihet vetëm nëse shikojmë interesin e përbashkët të të gjithë Bashkimit”.
Pas një reforme gjyqësore të mbështetur fuqishëm nga Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Evropian, Shqipëria ka tashmë një sistem drejtësie të pavarur në fazën e saj embrionale. Gjithsesi, kjo drejtësi e re shpesh është objekt i kritikave nga disa pjesë të politikës shqiptare. Si mund të reagohet?
“Duke mbrojtur këto filiza të parë të drejtësisë së pavarur dhe duke ruajtur pluralitetin e pushteteve. Kjo është ajo që u mundëson vendeve si Shtetet e Bashkuara të mbijetojnë tronditje të forta historike, si ato që po përjetojnë tani, si për shkak të përkeqësimit të tensioneve të brendshme ashtu edhe përkeqësimit të atyre gjeopolitike. SHBA-të kanë një qëndrueshmëri që herë pas here duket edhe më e madhe se në Europë, falë një sistemi pushtetesh, përfshirë ekonomik e burokratik, shumë të artikuluar në shoqëri, që kontrollojnë dhe balancojnë njëra-tjetrën, duke arritur të ruajnë thelbin e institucioneve, madje edhe përballë përmbysjeve në peizazhin politik. Ata gjithashtu ndihmohen në këtë nga forma e tyre e federalizmit.
Duhet thënë gjithashtu se pavarësia e gjyqësorit është më e lehtë për t'u ruajtur nëse opozita ndaj forcave politike që mbështesin Qeverinë është e gjallë, vigjilente dhe konstruktive. Gjyqësorët e një demokracie priren të vuajnë kur, në pushtetin legjislativ, shumica është në gjendje të mbysë zërin e pakicave, ndoshta edhe për fajin e vetë pakicave, të cilat nuk e kryejnë rolin e tyre në mënyrë efektive. Atëherë mund të lindin edhe thirrje të rrezikshme të drejtpërdrejta nga qeveria për "popullin", të cilat i tejkalojnë pushtetet e tjera dhe minojnë funksionet e tyre të pavarura. Duhet mbajtur mend gjithmonë se demokracia nuk është diktatura e shumicës, por zemra e saj më e çmuar është pikërisht mbrojtja e pakicave. Së fundi, është gjithashtu e rëndësishme që gjyqësori të interpretojë funksionet e tij me besnikëri dhe të shmangë përpjekjet për të kapërcyer pushtetet e tjera dhe, më e keqja nga të gjitha, t'i apelojë drejtpërdrejt "popullit".
Megjithatë, nëse opozita, si në rastin tonë, përfshihet në probleme si sanksionet ndërkombëtare apo arrestimet e drejtuesve të saj, kush mund të marrë rolin e ruajtësit të vlerave demokratike?
“Ju, media, formacionet e reja politike, të gjithë. Të gjithë duhet të ndihmojnë në mbrojtjen e demokracisë. Shikoni shembujt pozitivë pranë jush, si Greqia: në dhjetë vitet e fundit, pas krizës së rëndë ekonomike, ajo ka arritur të stabilizohet. Kohët e fundit, në një konferencë të organizuar në Kajro nga një institut i rëndësishëm egjiptian i lidhur me ISPI, Greqia u përmend si një shembull i qëndrueshmërisë dhe kapacitetit për rinovim ekonomik, financiar dhe politik. Kjo rrugë mund të jetë një burim frymëzimi edhe për ju.
Në përgjithësi, demokracitë nuk maten nga numri i vendimeve, por nga natyra e tyre. Një sistem gjyqësor që dëshiron të jetë një rojtar i mirë i vlerave demokratike do të jetë ai që do të japë dënime të bazuara në fakte dhe prova dhe jo në dëshira politike apo interesa të manipuluara. Dhe se e bën këtë pavarësisht nga përkatësitë politike të marrësve të dënimeve. Prandaj, në një demokraci funksionale, si përfaqësuesit e mazhorancës ashtu edhe të opozitës duhet të trajtohen njëlloj para ligjit”.
Foto: Profesor Franco Bruni, President i ISPI
Në mesin e tetorit, Shqipëria më në fund hapi “Cluster 1” të procesit të anëtarësimit në BE, më i rëndësishmi, sepse përmban parimet themelore që lidhen me institucionet demokratike si dhe me sektorin gjyqësor dhe reformat e administratës publike. A besoni se Tirana e ka kapërcyer përfundimisht rezistencën e Brukselit?
“Një gjë shumë e rëndësishme është se Bashkimi Evropian ka vendosur të ndajë procesin e anëtarësimit të Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut, të cilat që nga viti 2020 kishin të njëjtin fat, dhe për këtë arsye ishin ndalur së bashku disa herë, kryesisht nga vetoja e vendosur nga vendet anëtare të veçanta. Tani në Bruksel ata kanë vendosur të shqyrtojnë individualisht procesin e afrimit të dy vendeve me BE-në. Është e rëndësishme sepse në këtë mënyrë Brukseli duhet të ketë përkushtim më të madh ndaj organeve individuale kombëtare dhe interesave specifike të Tiranës. Për Shqipërinë, ngjitja fillon tani. “Grupi 1” do të jetë gjithashtu i fundit që do të mbyllet. Përpara kësaj, duke u mbështetur edhe te partnerët e saj, përfshirë Italinë, Shqipërisë do t'i duhet të demonstrojë se procesi i saj i gjatë i reformave meriton objektivin e lakmuar të anëtarësimit të plotë evropian”.
Ndërsa në vendin tonë të vogël harxhojmë energji të çmuar për konflikte të brendshme, bota tronditet nga ngjarje të mëdha dhe kriza të thella: lufta në Ukrainë, konflikti në Lindjen e Mesme, ngjarjet politike të Shteteve të Bashkuara, sfidat e mëdha transformuese të mjedisit, klimës, energjisë, teknologjisë, demografisë, migrimit. Pak më parë thatë se “secili duhet të japë kontributin e vet”. Cili mund të jetë kontributi i Shqipërisë, një kombi i vogël, në gjeopolitikën e madhe?
“Shqipëria, me pjesën tjetër të Ballkanit, është një plotësues i natyrshëm dhe i çmuar i Bashkimit Evropian. Afërsia gjeografiko-kulturore me Italinë mund ta ndihmojë Shqipërinë të jetë, në juglindje të Evropës gjeografike, një ambasadore e vlerave dhe proceseve politike që Bashkimi do të dëshironte t'i forconte dhe zgjeronte, gjithashtu për të mbrojtur më mirë parimet demokratike në botë. dhe të forcojë bashkëpunimin paqësor të të gjithë popujve në adresimin e sfidave të përbashkëta dhe ndjekjen e interesave dhe të mirave publike globale. Ndër të cilat, padyshim, më e çmuara është paqja.”
_____________________
*President i ISPI, ku është Bashkëdrejtues i Observatorit për Evropën dhe Qeverisjen Globale. Profesor Emeritus në Departamentin e Ekonomisë të Universitetit Bocconi, ku ishte profesor i rregullt i teorisë dhe politikës monetare ndërkombëtare dhe anëtar i Bordit Drejtues të Universitetit. Kreu studimet në Universitetin Bocconi dhe Institutin e Teknologjisë në Massachusetts.
La versione italiana: Intervista/ L’Albania verso l’Europa! E noi e i nostri politici? Dal prestigioso ISPI, l’Istituto di geopolitica italiano, la risposta ad alcune nostre domande
