Reportazh
Kemi lindur të dy në mars. Edhe datat e lindjes i kemi pothuaj pranë njëra-tjetrës, paçka se në vite, unë jam diçka më shumë se një dekadë më i vogël se ai.
Por jemi miq që prej 44 vitesh.
Unë dhe Viktor Gjikola jemi miq që prej vitit 1976.
E si për rastësi, edhe takimi ynë i parë që daton 44 vjet më parë, ka ndodhur mu përpara repartit ushtarak ku shërbente babai im, repart që në kodet e adresave të kohës shënohej: Reparti Ushtarak Nr. 44 Kurbnesh, Mirditë.
U gjendëm rastësisht përpara repartit e në anë të Urakës.
Dy referenca orientuese pa shumë lidhje me njëra - tjetrën, por që i bënte bashkë Kurbneshi e i ndante vetëm rruga automobilistike.
Përpara repartit; që vendasit e quanin edhe arshiva, prej faktit se ai repart ishte pjesë e një zinxhiri të njësive speciale të Ministrisë së Brendëshme, me disa të tillë në Tiranë, Skrapar, Gramsh, Burrel dhe Kurbnesh, ku ruheshin materiale të Arkivave të Shtetit.
Dhe në anë Urakës; lumit të kristaltë që vjen prej Kumbull-Mërkurthit si kufi i fundmë i Mirditës me Lurën, nëpër Grykën e Selitës, ku pasi ndan duke rrjedhur valë mbi valë si këngë me çifteli qytetin Kurbnesh nga fshati me të njejtin emër, shkon teposhtë Zajsit ku ka lindur poeti Gjokë Beci i këngëve “Rrjedh në këngë e ligjërime”, “Si vendlindja jo nuk ka”, “Xhamadani i trimnisë”, “Dasma e Kamber Lo***”, “Një zambak i bardhë në gurë” e shumë e shumë të tjerave, e merr udhën drejt fshatit që ka emrin e lumit, për t’iu bashkuar një tjetër lumi, Matit në liqenin e Ulëzës, njësoj siç i bashkohet Valbona Drinit në liqenin e Komanit.
E mbaj mend shumë mirë e me detaje atë ditë.
Ishte fundvjeshtë e bënte ftohtë. Dhe jo i ftohtë dosido, por i ftohtë si në Kurbnesh, me siguri një nga zonat më të ftohta në Shqipëri.
Unë po dilja nga reparti ku kisha shkuar të takoja babain, e Viktori vinte prej furrës së bukës së kooperativës, e cila gjendej në kufi me repartin, pothuaj ngjitur me murin rrethues, në anën perëndimore të tij.
U pamë në sy e pasi u përshëndetëm, me mirësinë e tij që nuk e ndaj dot as sot prej një buzëqeshjeje që është gjithnjë e njejtë tek Viktori si refren për të theksuar më mirë vetë mirësinë, më tha:
- Urime! Nga vëllimi “Koha” e ke marrë?
- Po, iu përgjigja unë, krejt pa vetëdije e instiktivisht, pa e ditur në po i përgjigjesha me ndrojtje apo me krenari.
Me ndrojtje, sepse ishte në etikën e sjelljes së kohës që më i vogli duhej t’ia linte rradhën më të madhit të fliste i pari, e me krenari, sepse nga përmbajtja e pyetjes, kuptova sakaq se ai po me drejtohej si fituesit të një konkursi të recituesve të shkollës që ishte zhvilluar ato ditë.
Pra, Viktori më dha të kuptoja se
e kishte ndjekur konkursin ku unë kisha fituar çmimin e parë me poezinë “Partia ime”, të cilën e kisha zgjedhur nga vëllimi poetik “Koha” i Ismail Kadaresë që ishte botuar po atë vit.
Ndaj edhe më uroi.
Kaq u desh që të bënim një copë rrugë bashkë duke folur për shkollën, konkursin, për poezinë.
Viktori foli më shumë natyrisht e unë dëgjoja gjithë vëmendje, sa i befasuar, aq edhe i hutuar që dikush po më fliste ndryshe prej të tjerëve.
Po, po, krejt ndryshe.
Sepse Viktori në fakt ishte dhe është ndryshe.
Pasi bëmë pak udhë sëbashku duke lënë në të majtën tonë gatrrën siç quhej, apo sharrat e kooperativës ku punonte Rifat Koleci, u ndamë tek ura e qytetit.
Ai për në shtëpinë e “nanës së Viktorit”, siç i drejtohej gjithnjë në mënyrën e vet nënës së tij të mirë, tek e cila edhe unë shkoja shpesh, sidomos në qershor për të ngrënë qer***ë e sapobëra në pemën që gjendej në oborrin e shtëpisë.
Unë mora udhën nëpër urë për tek dyqani i Aqifit, i Aqif Kolecit, e mandej për në shtëpi.
Emërtesat atipike për kohën pa privatë si “sharra e Rifatit” apo “dyqani i Aqifit” nuk shprehin ndonjë lidhje pronësie mes objektit dhe emrit të personit.
Kjo në atë kohë ishte e pamundur, ishte ligjërisht e ndaluar, pasi po flasim për vitet shtatëdhjetë të shekullit të komunizmit.
Por, mbase për një veçori specifike e si shenjë familjariteti e afrimiteti brenda komunitetit të banorëve për Kurbneshin e asaj kohe ( për fat të keq ai qytet sot nuk ekziston më!), objektet e shërbimit më shumë se sa për shërbimin që ofronin, identifikoheshin me emrin e personit që shërbente në to.
Të tilla emërtesa në Kurbnesh kishte plot. Mund të përmend disa si për shembull “magazina e Aliut” ( Ali Lalës) që quhej kështu prej të gjithëve, jo se Aliu kishte ndonjë magazinë, po prej emrit të magazinierit që quhej Ali, edhe pse në fakt magazina ishte e NFP-së, shkurtesë e emrit të ndërmarrjes së furnizimit të punëtorëve.
Por mund të kujtoj edhe “dyqanin e Sanies” që emërtohej kështu prej emrit të ***ëses, paçka se ishte dyqanin i produkteve ushqimore, “dyqanin e Bardhës” për produktet e veshmbathjes, makina e Ymer Kacit për makinën e furnizimit të NFP-së e kështu me rradhë, makina e Marka Vi*** që ishte makinë e minierës e plot emërtime të tilla; përveçuese, të çuditshme, por domethënëse, kofidente.
Ndoshta një temë për t’u trajtuar specifikisht në një rast tjetër.
Sot objekt i këtij reportazhi është Viktor Gjikola, ndoshta njëri prej personazheve më të veçantë të ish qytetit të minatorëve, e në një farë mënyre, sintezë e jetës dhe dramës njerëzore të banorëve të Kurbne***, lexuar si perqasje apo si paralele e triologjisë danteske në epokën moderne.
Por, duke u rikthyer në kohën e takimit tim të parë me Viktor Gjikolën, dua t’ju shpjegoj fillimisht se përse e mbaj mend, madje me kaq shumë detaje atë takim.
E kam të fiksuar në kujtesë atë ditë, edhe pse atëherë isha vetëm disa muaj më shumë se 10 vjeç, sepse prej atij çasti, miqësia me Viktorin shënjoi edhe miqësinë time me letërsinë. Posaçërisht më shumë me poezinë, pasi Viktori shkruante dhe shkruan poezi të bukur, e unë e recitoja atë me pasion të veçantë.
Por edhe prej faktit se poezia në ato fillime të miqësisë tonë ishte me e lehtë për mua.
Viktori vetë recitonte shumë bukur e shpesh zgjidhnim poezi a poema që i inçizonim në të vetmin mangnetofon të Klubit të Kulturës, kur na e jepte këtë mundësi drejtori, miku ynë pedant e korrekt Bardhok Koka, që na linte me bujarinë e tij tipike çelësat e zyrës së drejtorit e ku unë e Viktori harroheshim deri në mbrëmje vonë.
Aty mblidheshim shpesh e diskutonim krijimet e njëri-tjetrit edhe me Jak Tucin që vinte enkas, me kompozitorin Servet Cara që shumë prej poezive të Viktorit i muzikonte dhe ato përbënin repertorin kryesor të këngëve të dy grupeve artistike; atij të klubit të kulturës dhe të kooperativës, pasi, edhe pse Kurbneshi ishte nje gjysmëqytet e gjysmëfshat, kishte dy grupe artistike e dy shtëpi kulture të njohura në të gjithë Mirditën, pjestarët më të mirë të të cilëve zgjidheshin edhe për në ansamblin që përfaqësonte rrethin në festivalet kombëtare si ai i Gjirokastrës e gjetiu.
Ndër ta, përveç Servetit e Bardhokut këngëtarë edhe në grupin e famshëm të burrave të Mirditës, ishte edhe Nikollë Kala, punëtor në minierë, por me nje zë të habitshëm e natyrë të palodhur, ishte edhe Sulë Cara.
Por ishin edhe motrat Gjela e Prena Beci, Prena Beleshi, Mark Gjikola si instrumentist e interpretues virtuoz, e shumë e shumë të tjerë.
Ja, kështu lindi dhe jetoi një miqësi që u rrit në rrjedhë të viteve, e që unë po e sjell përmes këtyre rradhëvë të këtij reportazhi, si kujtesë e mirënjohje, si nderim për Viktorin dhe të gjithë njerëzit e Kurbne***, por edhe si një sprovë me veten, për të dëshmuar se nuk e kam harruar profesionin.
Jeta nuk është treguar me Viktorin aq bujare sa Viktori është treguar me të.
Privacionet për shkak të biografisë e më shumë se sa prej “njollave të saj”, prej njollave që ia shpiknin e ia shtonin të tjerët, nuk e zbehën aspak dhe asnjëherë mirësinë e njeriut dhe fisnikërinë e poetit të Kurbne***, të cilat madje spikatën më shumë dhe u shfaqën më dukshëm si cilësi apo si veçori të natyrës, të tipit dhe karakterit të Viktor Gjikolës.
“Kam shtëpinë e vogël” është titulli-metaforë i librit të parë me vjersha të Viktorit. Por brënda asaj shtëpie - metaforë që vetë poeti e quan “mauzelë qëndrese”, ishte bota e madhe e tij, ishte atdheu për t’i hapur dy krahët porsi shpend krenar, njërin mbi Prevezë, tjetrin mbi Tivar.
Aty ishte edhe hapsira ku ai takohej e jetonte me botën e madhe të letërsisë.
Unë kam qenë në atë shtëpi dhe e prej Viktorit, aty kam takuar për herë të parë jo vetëm Dritëronë e Kadarenë, Fatos Arapin dhe Petro Markon, por edhe Danten e Komedisë Hyjnore dhe Balzakun e Komedisë Njerëzore, kam takuar Eseninin, Pushkinin, por edhe Gorkin e Majakovskin, Rober Bërnsin, Pol Elyarin, Brehtin, Tolstoin, Balzakun, Servantesin, por edhe Naimin, Pashko Vasën e Mjedën, Lasgushin, Nolin e Migjenin.
Shtëpi të tilla nuk ishin të shumta në ato anë. Ishin të pakta krejt madje e sot nuk janë më fare.
Ajo shtëpi rrezononte e krijonte mikroklimën apo mikromjedisin e një jete kulturore e sociale që e zbukuronte jetën edhe atje mes malesh e vështirësish në Kurbnesh, ku jetonin njerëz të mirë e punëtorë dhe ku regjisori i madh i kinemasë shqiptare Dhimitër Anagnosti gjeti motivet dhe realizoi filmin “Plagë të vjetra”. Atu ku edhe të ardhurit, shumë prej tyre nga Tirana e vise të tjera kryesisht nga Jugu i Shqipërisë, mësuesë, inxhinierë, mjekë, agronomë, ekonomistë etj. ndjeheshin të mirëpritur dhe të respektuar.
Viktori ishte nje model, një model ndryshe. Nuk e pati të lehtë. Por edhe pse e rrëzuan, ia doli të ringrihej. Edhe pse e qëlluan, ia doli të mos vritej.
Prandaj unë e mbaj mend takimin e parë me Viktor Gjikolën.
Ndërsa arsyeja se përse po e shkruaj sot këtë reportazh, lidhet me faktin se pak ditë më parë Viktori kishte ditëlindjen.
Në dosjet e mia ruaj prej asaj kohe një poezi të tijën në dorëshkrim.
Më saktë, është ashtu siç e kam shkruar unë me makinën e shkrimit në të njejtin vend, në zyrën e Bardhok Kokës në Klubin e Kulturës në Kurbnesh, teksa Viktori e diktonte duke e recituar.
Eshtë poezia “E di oj motër...”, e shkruar në vitin 1981, të cilën autori e ka botuar në librin e tij të parë.
Unë zgjodha të publikoj sot faksimilen e origjinalit, bashkë me këtë reportazh, si dhuratë të vonë për Viktor Gjikolën...
E DI OJ MOTËR...
N’votër,
Oj motër,
Vëllanë ta vranë!
Ai vdiq në këmbë si burrë,
Se për atdhe e ngriti zanë.
E vranë!
Po drita e syrit
I mbeti në flamur,
Dhe çeli pragut,
Lulja e gjakut.
N’votër,
Oj motër,
Prushi i ndezur rri.
Një rrudhë tek balli,
Dhembja të fali.
Një plasë në buzë,
Si aktakuzë,
Si padi!...
Dhe kundër kujt?
E di oj motër,
E di ...
Foto nga letra
