Në zemër të Tiranës, vila e ish-diktatorit komunist, Enver Hoxha, simbol i represionit që mbyti Shqipërinë për dekada, po përgatitet të mirëpresë artistë të rinj nga e gjithë bota për ta shndërruar vendin në një hapësirë krijimi, shkëmbimi dhe lirie.
“Çfarë nënçmimi ndaj historisë për të promovuar këtë liri për të krijuar në këtë ish-vend pushteti, ku u vendosën censura dhe ndalimet”, thotë Bruno Julliard, drejtor i fondacionit francez ”Art Explora”, i cili ndihmoi në shndërrimin e vilës së Hoxhës në një rezidencë artistësh.
Diktatura e Enver Hoxhës, i cili vdiq në vitin 1985, ishte një nga më represivet dhe më të përgjakshmet në historinë bashkëkohore evropiane. Arti modern dhe bashkëkohor u ndaluan plotësisht dhe një numër i madh artistësh përfunduan në burg.
Kjo nuk e pengoi Hoxhën, i cili kishte studiuar në Francë, të mblidhte në bibliotekën e tij personale të dukshme falë këtij projekti - një duzinë titujsh që do t’i kushtonte burgun dhe më keq akoma, çdo shqiptari në kohën e diktaturës. ”Seksi dhe racizmi në Shtetet e Bashkuara”, ”Vallëzim me djallin”, nga Pierre Salva, ”Komunizmi nga Budapesti në Pragë, 1956-1968”…
Për edicionin e saj të parë, rezidenca “Villa 31 x Art Explora” do të mirëpresë 22 artistë nga rreth 15 vende. Të gjithë ata u angazhuan për të punuar në strukturat sociale - një temë e paimagjinueshme gjatë diktaturës.
Genny Petrotta, një studiues dhe videograf i ri italian, mbërriti pak ditë më parë në këto vende që, siç thotë ajo, inkurajojnë dhe frymëzojnë si introspeksionin, ashtu edhe kreativitetin.
“Çdo ditë kur zgjohem, i shkruaj ëndrrat e mia sepse këtu kam ëndrra absurde. Në një farë mënyre, ato veprojnë si një teatër emocional dramatik dhe ndikojnë në shkrimin tim. Është e rëndësishme të jem këtu sepse shton diçka të papritur në punën time”, thotë ajo për AFP-në.
Kjo shtëpi i kujton Hamletin dhe Makbethin dhe ajo do të punojë këtu në një shfaqje moderne rreth lojërave të pushtetit.
“Vila 31”, ku familja Hoxha jetoi deri në rënien e komunizmit në fillim të vitit 1991, ishte në atë kohë në zemër të një lagjeje të ndaluar për shumicën e shqiptarëve, e ruajtur natë e ditë nga policia dhe agjentët sekretë.
Sot, aty ka shumë bare dhe kafene, dhe shtëpia është ridizajnuar plotësisht, megjithëse ka ruajtur disa nga mobiliet e periudhës dhe disa piktura të mëdha të realizmit realist.
“Kjo hapësirë do të përdoret për të arritur gjithçka që Enver Hoxha urrente… sa për ta bërë të kthehet përmbys në varr me turp”, shpreh kënaqësinë kryeministri Edi Rama.
“Kjo do të jetë kjo vilë fantazmë sot: një shtëpi e degjenerimit modernist”, tha ai në hapjen e rezidencës, në mes të janarit, duke iu referuar fjalorit të përdorur nga diktatura për të diskredituar artistët.
Paranoja
Stanislava Pinchuk, një ukrainase që jeton në Sarajevë, është pjesë e grupit të parë të artistëve të mirëpritur. E njohur për vizatimet, instalimet dhe skulpturat e saj, ajo dëshiron të studiojë mënyrën në të cilën hapësira ruan kujtesën dhe dëshmon ngjarjet politike që shkelin të drejtat e njeriut.
“Kjo shtëpi është jashtëzakonisht e rëndë, gjithçka në të merr frymë dhimbje dhe tension”, thotë ajo.
“Duke mirëpritur artistë nga vende të ndryshme, duke punuar në media të ndryshme, ky vend i ri do të promovojë emulimin artistik ndërkombëtar dhe ndërdisiplinor në zemër të Ballkanit”, shpjegoi për AFP-në Blanche de Lestrange, drejtore artistike e fondacionit.
Si një akses i drejtpërdrejtë në paranojën e Enver Hoxhës, të fshehura pas një kinemaje private, dyert e bodrumit të vilës hapen në një botë tunelesh dhe strehash nga ujërat, disa kilometra të gjatë.
Të braktisura dhe të mbyllura prej vitesh, ato i ka ngrënë koha dhe lagështia. Por, Gerta Xhaferaj, një arkitekte dhe artiste pamore shqiptare që jeton dhe punon në Zvicër, dëshiron t’i shndërrojë ato në vepra arti.
“Çfarë fshehin ato? Jo vetëm fjalë për fjalë, por edhe simbolikisht, çfarë përfaqësojnë… Dua të zbuloj këtë botë të nëndheshme dhe ta shndërroj misterin në art”, shpjegon ajo.
“Ky vend historik që dikur i përkiste diktaturës, tani do të mishërojë lirinë dhe të ardhmen”, thotë ajo.
Komente
