Ekzotike, komike dhe kërcënuese – Shqipëria endet në periferitë e perceptimit britanik. Antropologia pioniere Edith Durham (ende e nderuar për librin e saj të vitit 1909 Shqipëria e Epërme) dokumentoi ashpërsinë e pashoqe të jetës mes fiseve malore që luftonin kundër zgjedhës osmane. Të tjerë albanofilë përfshinin Lord Byron-in dhe Edward Lear-in.
Kjo rrugë u ndërpre nën mburojën e komunizmit, kur Shqipëria renditej përkrah Koresë së Veriut si një destinacion pothuajse i paarritshëm. Diktatori paranojak dhe i përjetshëm, Enver Hoxha, e quante turizmin “jo një industri, por një mjet korrupsioni dhe vagabondazhi”. Izraelitët, amerikanët dhe gazetarët e huaj të kuriozur ishin të ndaluar rreptësisht. Për vizitoret femra, “ngjyrat e ndezura dhe veshjet provokuese” ndaloheshin, ndërsa burrave u priteshin flokët e gjata dhe mjekrat; këto cenonin “estetikën socialiste”. Largimi nga vendi ishte edhe më i vështirë.
Sot, shqetësimet moderne janë krejt të tjera. Turizmi po përjeton një bum (për të cilin unë jam, këtë javë, duke dhënë kontributin tim) me të gjitha problemet e lidhura me stresin mjedisor dhe mbindërtim. Ivanka Trump dhe bashkëshorti i saj Jared Kushner janë mes investitorëve të njohur të huaj që planifikojnë një resort luksoz prej 1 miliard paundësh që kërcënon ligatinat e mbrojtura.
Ndërkohë, fluksi në drejtim të kundërt po tërheq edhe më shumë vëmendje. Miqtë shqiptarë shqetësohen se fëmijët e tyre adoleshentë mund të joshen nga trafikantët për të provuar një kalim të paligjshëm dhe shpesh të rrezikshëm drejt Britanisë, ku mund të përfundojnë të skllavëruar nga banda kriminale. Qeveria jonë financon fushata reklamuese për të dekurajuar shqiptarët nga “mjerimi” i jetës në Britani (një reklamë përfshinte imazhe nga Norwich-i, duke shkaktuar ankesa).
Këtë javë, një tribunal imigracioni vendosi që një çift lezbikesh shqiptar mund të marrë azil në Britani, pasi nuk mund të riktheheshin në mënyrë të sigurt në një “shoqëri patriarkale, konservatore”, ku do të përballeshin me “diskriminim potencial si nga shteti ashtu edhe nga aktorë jo shtetërorë”. Gratë deklarojnë se kanë qenë viktima të trafikimit, gjë që, sipas avokatëve të tyre, do t’u shtojë stigmatizimin nëse kthehen. Ligji mund të jetë ose jo i verbër këtu. Disa hollësi të çështjes me siguri i shpëtojnë vëzhgimit sipërfaqësor të jashtëm, ndonëse një kërkesë e ngjashme për azil nga një tjetër lezbike shqiptare u hodh poshtë me vendim “të pashpresë” nga Gjykata e Lartë vitin e kaluar. Sigurisht që viktimat e trafikimit dhe të formave të tjera të skllavërisë moderne meritojnë mëshirë, jo dënim. Persekutimi i lezbikeve kudo është i dënueshëm. Ajo që më bezdis është orientalizmi i lehtë në komentet e gjyqtares që arsyetoi vendimin. Rebecca Chapman citoi një dokument të qeverisë britanike të quajtur Country policy and information note: sexual orientation and gender identity and expression nga viti 2022, ku Shqipëria cilësohej si një “shoqëri patriarkale, konservatore, ku qëndrimet homofobike ende ekzistojnë, veçanërisht në zonat rurale”. Gjyqtarja kritikoi gjithashtu rajonin e origjinës së grave për pikëpamjet tradicionale dhe tha se, nëse do të riktheheshin, nuk mund të pritej që ato të zhvendoseshin diku tjetër, pasi Shqipëria është “pak më e madhe se Uellsi, me një popullsi vetëm 2.8 deri në 3 milionë banorë”.
Ky është një lloj nënçmimi patronizues që i zemëron të huajt dhe e ul vlerën e vetë Britanisë (jo vetëm për shkak të krahasimit të zakonshëm “sa Uellsi”). Pjesa më e madhe e botës ka qëndrime më konservatore se, të themi, Islingtoni. Është e vërtetë që martesa mes të njëjtit seks ende nuk është ligjëruar në Shqipëri (megjithëse një kërkim i shpejtë në internet tregon se çifte të tilla festohen publikisht dhe me gëzim). Por kujtojmë që edhe në Britani, të njëjtit persona fituan të drejtën për martesë vetëm në vitin 2013. Krimi i vërtetë i Shqipërisë është që është vetëm 12 vjet prapa nesh.
Duke parë çfarë ka kaluar ky vend, ky qëndrim është veçanërisht zhgënjyes. Diktatura ishte më e ashpra në Europë, duke ndjekur një formë të çuditshme autarkike të komunizmit që përfshinte armiqësi të thella me “revizionistët” në Beograd, Moskë dhe Pekin. Pas rënies së regjimit në vitin 1990, Shqipëria kaloi në kaos, deri sa në vitin 1997 u përfshi nga anarki dhe plaçkitje, e më pas nga varfëri ekstreme. Që sot, më pak se 25 vjet më vonë, Shqipëria po negocion anëtarësimin në Bashkimin Europian, kjo është thuajse një mrekulli. Gjallëria dhe dinamizmi sipërmarrës i qyteteve të saj e bën Britaninë të duket e përgjumur. Progresi në të drejtat e njeriut është po ashtu i dukshëm: minoritetet gjuhësore dhe etnike, për shembull, gëzojnë të drejta që homologët e tyre në Greqinë fqinje vetëm mund t’i ëndërrojnë. Shqipëria mund t’i japë leksione edhe Europës kur bëhet fjalë për tolerancën fetare.
Varfëria është çështje relative. Ndërsa shqiptarët punojnë në ndërtim në Europën Perëndimore (pagesë mesatare: 100 euro në ditë), bum-i i ndërtimit në Shqipëri mbështetet nga punëtorë emigrantë nga vende si Senegali dhe India, që punojnë për një të katërtën e kësaj shume. Asnjë nga këto fakte nuk mohon vështirësitë, korrupsionin, institucionet e dobëta dhe shkëputjen e thellë të qytetarëve nga sistemi politik. Do të duhen shumë vite para se shqiptarët të mbyllin boshllëkun gati katërfish në standardin e jetesës me fqinjët e tyre italianë, vetëm një orë larg me traget.
Por këto dallime nuk janë të përjetshme. Paraardhësit tanë në Britani jetonin në shpella dhe lyheshin me bojëra lufte, kur paraardhësit e shqiptarëve, ilirët, banonin në qytete të sofistikuara (rrënojat e tyre spektakolare, lexues i dashur, ju presin për t’i vizituar). Arroganca jonë na bën shumë të shpejtë për të paragjykuar vende të panjohura si raste pa shpresë. Shumëkush do të habitet kur të mësojë se, nëse vazhdojnë trendet aktuale, Polonia do ta kalojë Britaninë për nga të ardhurat për frymë deri në vitet 2030.
Këmbëngulja e shqiptarëve mund t'i vendosë në të njëjtën rrugë. Përpjekjet e tyre meritojnë respekt, jo përçmimin e hollë e të sofistikuar të të privilegjuarve./The Times
Komente
