1,148,908. Ky është numri i veprave të artit rus që Komisioni Shtetëror Rus për Kthimin e Thesareve Kulturore ka vlerësuar se humbën kur ushtria naziste sulmoi Bashkimin Sovjetik.
Peridha e nazismit padyshim që na sjell në mendje Adolf Hitlerin dhe faktin se, ‘rraca ariane’, siç Hitler preferonte të veçohej nuk kishte një lidhje të fortë me artin në tërësi. Edhe prirjet e ish liderit gjerman për pikturë, nuk u favorizuan shumë ndaj ndoshta, komploti nazist i vjedhjes dhe plagjarizmave të veprave e kulturës së shteteve të tjera lidhet me egoizmin dhe ambicien për të qenë shteti më i plotësuar në arenën ndërkombetare. Kështu pra, gjatë Luftës së dytë Botërore Gjermania filloi të vjelë trashëgimitë e vendeve idealiste si ish Bashkimi Sovjetik, identiteti dhe tradita e të cilëve lidhet fort me të shkuarën dhe vlerat nacionaliste të kombit dhe sovranitetit. Duke folur me kaq superlativa për Rusinë dhe patriotizmin që i karakterizon shëmbullin konkret mund ta japim me Hector Feliciano, hetimi i të cilit ka nisur në të gjithë karrierën e tij si gazetar për të provuar se nazistët kanë grabitur mbi 20 mijë vepra arti për të mbushur një ‘muze të humbur’ ndaj disa shtete kryesisht me popullësi sllave.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, ushtarët gjermanë shkatërruan ose plaçkitën muzetë dhe pallatet ruse - siç detajohet në shumë kërkime. Shumica e veprave nuk u kthyen kurrë në Bashkimin Sovjetik apo Rusi, gjë që ka ndërlikuar marrëdhëniet midis Rusisë dhe Gjermanisë, si dhe midis Rusisë dhe pjesës tjetër të Bashkimit Evropian .
Asgjë nuk do të dihej për këtë nëse nuk do të kishte qenë për një gazetar portorikan, i cili ka qenë në gjurmët e veprave të vjedhura nga nazistët që nga vitet 1980. Tridhjetë vjet më vonë, vepra e tij epike është përkthyer në Rusisht. Për të festuar këtë nisje, autori mbajti një leksion në Institutin Cervantes në Moskë.
"Muzeu i humbur: Komploti nazist për të vjedhur veprat më të mëdha të artit në botë" nga Hector Feliciano sapo është botuar nga Slovo Books. Hetimi, i cili i ka marrë pothuajse gjithë jetën këtij gazetari, hedh dritë mbi rreth 20 mijë vepra arti të grabitura nga nazistët që në shumë raste shkuan në koleksionet muzeale në Evropë dhe Shtetet e Bashkuara.
Mediat ruse pyetën Felicianon për veprat e artit rus të nxjerra jashtë vendit dhe historinë komplekse dhe shpesh të tmerrshme të plaçkitjeve gjatë luftës.
Kur punonit si korrespondent në Paris për The Washington Post , mësuat për veprat e artit të grabitura nga nazistët. Nëse nuk do të kishit shkruar për të, a do të bëhej e njohur?
Feliciano: Është e vështirë të thuhet. Në atë kohë nuk kishte libra seriozë për këtë temë. Kur fillova të kërkoja në arkiva, të vetmet gjëra që gjeta mbi këtë temë ishin disa artikuj të New Yorker-it të viteve 1945-46... Unë kam një prirje investiguese - kjo është dobësia ime. Nuk doja të shkruaja vetëm një artikull për të, doja të gjeja veprat. Është një temë magjepsëse.
Çfarë ju nxiti?
Feliciano: Në Arkivin Kombëtar Francez pashë shumë dokumente të ndjeshme…Kur ia tregova arkivistes listën e asaj që doja të konsultoja, ajo më shikoi çuditërisht dhe më pyeti se çfarë ishte puna ime. Unë thashë se jam gazetar. Përgjigja e saj ishte: "Zotëri, ju kurrë nuk do të keni akses në këto dokumente." Askush nuk duhet t'ia thotë këtë gazetarit! Arrita të bind çdo familje që t'i kërkonte vetë dokumentet, pasi kishin të drejtë të kërkonin dosjen e familjes. Më pas m'i kaluan ato. Kur kisha disa dosje, fillova të shikoja se si ndodhi grabitja.
A kanë bashkëpunuar me ta muzetë që kishin artin e vjedhur nga nazistët?
Feliciano: Disa po, të tjerët jo. Disa ishin bashkëpunëtorë pa e ditur, por të tjerë morën vepra të grabitura me vetëdije. Për shembull, në rastin e Austrisë, kishte shumë kuratorë që plaçkitën veprat gjatë luftës që i njihnin nga koleksionet private.
Keni marrë kërcënime para, gjatë apo pasi keni shkruar librin?
Feliciano: Po, kishte telefonata në shtëpi dhe njerëz që më thanë të ndaloja punën. Një shtëpi e madhe arti më çoi në gjykatë për shpifje pasi gjeta dokumente që i implikonin ato në bashkëpunim me nazistët që nga momenti kur Hitleri erdhi në pushtet. Më çuan në gjyq dhe kaluan pesë vjet në proces gjyqësor. I fitova të gjitha rastet, por më kushtoi shumë kohë dhe para. Por si gazetar u rrita me idenë se fjala e shkruar kishte pasoja, kështu që të shihja librin tim duke krijuar këto ishte një nga kënaqësitë e mia më të mëdha profesionale dhe personale.
Libri tani është përkthyer në Rusisht dhe shumë prej nesh duan të dinë se çfarë ndodhi me vjedhjen e veprave të artit gjatë Luftës së Dytë Botërore në vend. Më shumë se 150 muze thuhet se janë plaçkitur nga gjermanët. Vini re se kishte një politikë naziste për kulturën dhe artet ndaj Evropës Perëndimore dhe një tjetër ndaj Evropës Lindore dhe Rusisë. Nazistët ishin thellësisht antikomunistë dhe regjimi nazist ishte gjithashtu racist. Ata ndiheshin superiorë ndaj botës sllave dhe kulturës së saj. Hitleri nuk donte të krijonte shtete satelitore në Lindje, por t'i integronte në Rajh, siç bënë me Poloninë.
Politika e tyre ndaj veprave të artit dhe monumenteve të kulturës nuk ishte për të grabitur, por për të shkatërruar dhe për të lënë asgjë pas. Kishin shumë urrejtje. Sllavët ishin, për ta, uzurpatorë të një kulture perëndimore që nuk u përkiste.Gjithmonë kam thënë se ky hulumtim më ka bërë një person më të trishtuar, por më të mençur. Në të vërtetë, kam takuar shumë njerëz të mrekullueshëm, por edhe disa njerëz shumë perfidë.
Pyetja e madhe: Sa art i grabitur nga nazistët mbetet i pagjetur?
Feliciano: Vetëm në Francë, nazistët vodhën në mënyrë metodike rreth 100,000 vepra arti. Për të pasur një ide mbi këtë shifër, mbani parasysh se koleksioni MoMA ka 2500 copë në total. Nga këto 100 mijë vepra arti, rreth gjysma nuk janë gjetur, ose më mirë nuk u janë kthyer pronarëve. Në Evropën Lindore, përfshirë Rusinë, të paktën 300,000 vepra nuk janë gjetur. Natyrisht, ka pasur vjedhje jo vetëm të veprave të artit, por edhe të një milion dorëshkrimesh e librash, që janë shumë të vështira për t'u rikuperuar. Dhe gjysmë milioni mobilje, të cilat ishin gjithashtu shumë të vështira për t'u gjurmuar. Këto janë si plagë të hapura.
Libri i botuar 'Muzeu i humbur' nga Hector Feliciano
