Miroslav Lajçak, ish-ministri i Jashtëm sllovak, la postin e Përfaqësuesit të Lartë të BE-së për Dialogun Kosovë-Serbi pa shumë bujë. Largimi i tij ishte shumë më i qetë se si kishte ardhur në atë post, duke qenë i pari që u zgjodh në atë detyrë. Ai u largua me disa postime në rrjetet sociale, mënyra e tij e preferuar e komunikimit gjatë mandatit të tij jashtëzakonisht jotransparent nga Bashkimi Evropian. Për më tepër, një debat lamtumire me eurodeputetët u zhvillua “me dyer të mbyllura”, pra në një seancë të mbyllur për publikun. Shumë eurodeputetë më pas shprehën habinë pse ishte një debat i mbyllur kur Lajçak nuk u tha atyre asgjë të rëndësishme, asgjë që ai nuk e kishte thënë publikisht.
Ai vlerësoi veten duke përmendur faktin se në vitin 2020 kishte “ringjallur dialogun” që atëherë thuajse ishte paralizuar. E për dështimet dhe mungesën e progresit, përgjegjësinë ua kishte bartur palëve në dialog. Nëse pas pesë vitesh "ringjallja e dialogut" duket si suksesi më i madh, kjo në fakt dëshmon më shumë si një dështim. Dhe Lajçak nuk po e lë shumë gjallë këtë proces. Në fakt, ai të paktën duket po aq i paralizuar sa ishte para ardhjes së tij. Ai erdhi me pritshmëri të mëdha, me ambicie të mëdha për të arritur një marrëveshje gjithëpërfshirëse “brenda muajsh, jo vitesh”.
Eurodeputetët, sado të pafuqishëm të jenë, të paktën pasqyrojnë situatën reale në BE. Shumica e tyre thuhet se i kanë thënë Lajçakut se qasja e pabalancuar ndaj palëve, masat ndaj Kosovës dhe toleranca ndaj Serbisë, kanë qenë pengesë për arritjen e progresit në dialog. Kjo qasje e BE-së u kritikua veçanërisht pas sulmeve në Banjskë. Burimet thonë se Lajçak është pajtuar me ta dhe ka thënë se edhe ai kishte kërkuar, sidomos pas sulmit terrorist në Banjska, që të hiqen masat ndaj Kosovës, por kjo “nuk ishte në dorën e tij, por në dorën e shteteve anëtare”. . Por disa diplomatë thonë se Lajçak shpesh e kishte zakon të përshtatej dhe të jepte përshtypjen se është dakord me bashkëbiseduesit e tij. Ata nuk besojnë se Lajçak ka qenë i sinqertë kur ka kërkuar heqjen e masave, duke lënë përshtypjen se kërkon heqjen e tyre, por duke e ditur se kjo nuk do të ndodhë.
Tashmë që Lajçak ka përfunduar mandatin, shtohet numri i diplomatëve që i gjejnë fajet, të cilët e kritikojnë për mungesë angazhimi. Disa thonë se ai ka kaluar më shumë kohë duke marrë pjesë në konferenca në vende të bukura si Davos, Dubrovnik, Budva, Bled, Nju Jork e vende të tjera, sesa në takime në kuadër të dialogut. Vizita lamtumire nuk ka pasur as në Kosovë dhe Serbi. Por nuk dihet nëse ka pasur vullnet në Prishtinë dhe Beograd për ta takuar atë, sepse në të dyja vendet janë të preokupuar me punë shumë më të rëndësishme sesa takimi ballë për ballë me një të dërguar të BE-së të cilit i mbaron mandati.
Nuk pati shumë zhurmë për përzgjedhjen e pasuesit të Lajçakut, Peter Sorensen. Ai u përzgjodh dhe u konfirmua me procedura formale, pa diskutim. Vetëm një komunikatë u lëshua nga Këshilli i BE-së kur u konfirmua përzgjedhja e tij. Përbërja e asaj komunikate e bën të qartë se këtë herë nuk ka pritshmëri të mëdha. Çka tregon se edhe në BE kanë rënë dakord se ky është një proces i pafund.
“Detyra e përfaqësuesit të ri special do të jetë të lehtësojë dialogun, i cili do të kontribuojë në normalizimin gjithëpërfshirës të marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Kosovës dhe në veçanti në zbatimin e Marrëveshjes për Udhërrëfyesin drejt Normalizimit dhe Aneksit të Zbatimit të saj, të miratuar në shkurt. dhe mars 2023”, thuhet në një deklaratë të Këshillit të shteteve anëtare të BE-së.
Sorensen ka shumë ngjashmëri, por edhe shumë dallime me Lajçakun. Puna në strukturat e shërbimit të veprimit të jashtëm të BE-së dhe në rajonin e Ballkanit Perëndimor është vendi ku ato kanë shumë ngjashmëri. Por Sorensen është më shumë një diplomat sesa një politikan. Kjo mund të ndikojë që ai të jetë më pak i ekspozuar, të punojë më në heshtje, por nga ana tjetër mund të jetë edhe një disavantazh, sepse ai nuk do të mund të ketë asnjë peshë për të ushtruar presion ndaj palëve në dialog, nëse nuk ka mbështetjen e fortë dhe publike të shteteve kryesore të BE-së për këtë.
Sorensen po merr përsipër detyrën e lehtësimit të dialogut kur ky proces është në një gjendje shumë më të pasigurt sesa kur Lajçak mori detyrën pesë vjet më parë. Të gjithë “aktorët” në dialog kanë punë më të rëndësishme për të bërë sesa dialogu. Kjo është arsyeja pse pritshmëritë nuk janë aq të larta. Kosova ka zgjedhje dhe pas tyre do të ketë procesin e vështirë të formimit të qeverisë. Serbia po përballet me zhvillime dramatike, të cilat kanë tronditur për herë të parë pushtetin e presidentit Aleksandër Vuçiq, pavarësisht mbështetjes së fortë që ai ka nga BE dhe SHBA. Bashkimi Evropian po përballet edhe me sfida në marrëdhëniet me SHBA-në, me ngritjen e së djathtës ekstreme në BE. Ata flasin për dialogun vetëm nëse i pyet dikush.
Mungesa e rezultateve konkrete, zvarritja e tepruar e procesit, ka krijuar një lodhje nga dialogu, jo vetëm në Kosovë, por edhe në BE. Serbia është ndoshta e vetmja në këtë proces që preferon të zgjasë status quo-në, duke vonuar procesin e dialogut dhe duke shmangur momentin kur duhet të njohë realitetin dhe të pranojë se Kosova ekziston si shtet. Serbia, nëse Lajçak dhe Borrell e kanë thënë të vërtetën se ka një “marrëveshje për rrugën drejt normalizimit të marrëdhënieve”, e cila për më tepër është plotësisht e detyrueshme për të dyja palët, duhet ta kishte njohur këtë realitet në bazë të kësaj marrëveshjeje. Por nuk e ka bërë këtë.
Kjo marrëveshje do të jetë dyvjeçare brenda tre javësh që kur u tha se është arritur. Dhe asnjë hap i vetëm nuk është bërë në zbatimin e tij. Ky fakt flet më shumë për suksesin e dialogut sesa të gjitha deklaratat e BE-së së bashku dhe të gjitha postimet e Lajçakut në rrjetet sociale. Në rrethanat ekzistuese, do të ishte një mrekulli nëse Sorensen arrin të ringjallë edhe një herë dialogun, nëse me ringjallje do të thotë vërtet një dialog që synon normalizimin e plotë të marrëdhënieve midis dy shteteve./Koha
Komente
