Të ardhurat kriminale që shtrembërojnë konkurencën, korrupsioni në gjykata, titujt e pasigurttë pronësisë janë vetëm disa nga problemet që evidenton raporti i departamentit amerikan të shtetit për klimën e biznesit në Shqipëri. Në vlerësimin për vitin 2023, DASH thekson se investitorët e shikojnë vendin tonë si të vështirë.
Raporti i fundit i Departamentit Amerikan të Shtetit për klimën e biznesit në Shqipëri, evidenton një sërë problematikash që lidhen me korrupsionin, mungesën e konkurencës dhe ekonominë informale.
"Investitorët e huaj e perceptojnë Shqipërinë si një vend të vështirë për të bërë biznes. Ata përmendin korrupsionin e vazhdueshëm, duke përfshirë në sektorin publik, gjyqësor, prokurimet publike, konkurrencën e pandershme dhe të shtrembëruar, ekonominë e madhe informale, pastrimin e parave, ndryshimet e shpeshta në legjislacionin fiskal dhe zbatimin e dobët të kontratave si sfida të vazhdueshme për investimet dhe biznesin në Shqipëri", thuhet në raport.
Një tjetër problematikë, është emigrimi i fuqisë punëtore dhe ecuria jo e mirë në indeksin e perceptimit të korrupsionit.
"Emigrimi i fuqisë punëtore të re dhe të kualifikuar ka krijuar mungesa të fuqisë punëtore që ndikon në perspektivat e investimeve në shumë sektorë. Shqipëria vazhdon të ketë rezultate të dobëta në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International. Në vitin 2022, Shqipëria renditej e 101 nga 180 vende. një përmirësim i lehtë nga viti 2021, por ende larg renditjes më të mirë të vitit 2016, kur u rendit e 83-ta nga 176 ekonomi", thuhet në raport.
Të ardhurat e paligjshme nga aktiviteti kriminal, zënë vend në raport si një tjetër problematikë e mprehtë për Shqipërinë.
"Komuniteti i biznesit raporton se fluksi i madh i të ardhurave të paligjshme nga trafiku i drogës, kontrabanda, evazioni fiskal dhe korrupsioni shtrembëron konkurrencën në treg. Akuzat për korrupsion janë të zakonshme dhe investitorët shpesh raportojnë se ata bëhen objektiv i zhvatjes si nga administrata publike, ashtu edhe nga media dhe grupet kriminale", thuhet në raport.
Investimet në Shqipëri, shpeshherë pengohen nga korrupsioni dhe mungesa e konkurencës.
Investitorët raportojnë shpesh raste të korrupsionit qeveritar që vonon dhe parandalon investimet në Shqipëri. Përdorimi i vazhdueshëm i kontratave të partneritetit publik privat (PPP) ka reduktuar mundësitë për konkurrencë, përfshirë nga investitorët e huaj, në infrastrukturë dhe sektorë të tjerë. Analizat e dobëta kosto-përfitim dhe mungesa e ekspertizës teknike në hartimin dhe monitorimin e kontratave PPP janë shqetësime të vazhdueshme.
Raporti evidenton një sërë problemesh që kanë ndeshur edhe investitorët amerikanë të cilët sfidohen nga korrupsioni dhe përjetësimi i praktikave informale të biznesit.
"Disa investitorë amerikanë janë përballur me mosmarrëveshje tregtare të diskutueshme me entitete publike dhe private, duke përfshirë disa që shkuan në arbitrazh ndërkombëtar. Në vitin 2019 dhe 2020, një tentativë për investim nga një kompani amerikane dyshohet se u pengua nga disa vendime gjyqësore dhe veprime të dyshimta të palëve të interesuara të përfshira në një mosmarrëveshje mbi investimin. Çështja përfundoi në arbitrazh ndërkombëtar", thuhet në raport.
DASH thekson se të drejtat e pronësisë vazhdojnë të jenë një sfidë në Shqipëri. Në dokument thuhet se ka pasur raste të individëve që dyshohet se kanë manipuluar sistemin gjyqësor për të marrë tituj të paligjshëm të tokës ndërsa mbivendosja e titujve të pronësisë është një çështje serioze dhe e zakonshme.
Shqipëria është një vend me të ardhura të larta mesatare me një produkt të brendshëm bruto (PBB) prej 18.2 miliardë dollarë (vlerësimi i Fondit Monetar Ndërkombëtar për 2022) dhe një popullsi prej rreth 2.85 milionë banorë.
Shqipëria u bashkua me Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) në 2009 dhe është anëtare e Organizatës Botërore të Tregtisë (OBT) që nga viti 2000. Vendi nënshkroi Marrëveshjen e Stabilizim Asociimit me Bashkimin Evropian në 2006, mori statusin e vendit kandidat për në BE në 2014, dhe filloi negociatat e anëtarësimit me BE në korrik 2022.
Ekonomia e Shqipërisë përballoi tre goditje radhazi, duke përfshirë tërmetin e vitit 2019, pandeminë COVID-19 dhe goditjet ekonomike të luftës së paprovokuar të Rusisë kundër Ukrainës. Pas një tkurrjeje prej 3.5 për qind në vitin 2020, ekonomia e Shqipërisë u rrit me 8.5 për qind në 2021 për shkak të aktivitetit të ndërtimit, lehtësimit të kufizimeve të lidhura me pandeminë, rimëkëmbjes së sektorit të turizmit, rritjes së sektorit të pasurive të paluajtshme, rekord të energjisë elektrike në vend. prodhimin dhe mbështetjen e vazhdueshme të politikave buxhetore, monetare dhe fiskale, duke përfshirë mbështetjen e FMN-së dhe BE-së për pandeminë dhe tërmetet. Vlerësimet e vlerësojnë rritjen për vitin 2022 në 3.7 për qind, nga parashikimi fillestar prej 4.1 për qind, kryesisht për shkak të efekteve të përhapura nga pushtimi rus i Ukrainës. Progresi gjatë vitit 2022 vazhdoi të nxitet nga rritja e turizmit, shërbimeve, dhe sektori i pasurive të paluajtshme. FMN vlerëson se rritja gjatë vitit 2023 do të ngadalësohet në rreth 2 për qind për shkak të goditjeve në ekonominë globale nga pushtimi i Rusisë, duke përfshirë presionet inflacioniste dhe një ngadalësim në Evropë. Inflacioni mesatar gjatë vitit 2022 ishte 6.73 për qind, duke arritur kulmin në tetor në 8.4 për qind. Papunësia ra nga kulmi i saj prej 11.9 përqind gjatë vitit 2021 në 10.8 përqind në dhjetor 2022, por mungesa e fuqisë punëtore të kualifikuar për shkak të rritjes së emigrimit në vitet e fundit është një shqetësim në rritje.
Për të ruajtur stabilitetin makroekonomik, FMN i bëri thirrje qeverisë shqiptare të vazhdojë konsolidimin fiskal, të rrisë transparencën fiskale, të përmirësojë menaxhimin e financave publike, të forcojë monitorimin e rrezikut fiskal dhe të integrojë të gjitha kontratat e partneritetit publik privat në ciklin buxhetor. FMN dhe palët e tjera të interesuara kanë paralajmëruar gjithashtu kundër amnistisë së propozuar fiskale për shkak të rreziqeve të qeverisjes dhe pastrimit të parave.
Kuadri ligjor i Shqipërisë është në përputhje me standardet ndërkombëtare për mbrojtjen dhe inkurajimin e investimeve të huaja dhe nuk diskriminon investitorët e huaj. Ligji për Investimet e Huaja i vitit 1993 përshkruan mbrojtje specifike për investitorët e huaj dhe lejon pronësinë e huaj 100 për qind të kompanive në të gjithë sektorët, përveç disa sektorëve. Një ligj i ri ombrellë për investimet është menduar prej disa vitesh. Ligji për Investimet Strategjike i miratuar në vitin 2015, me objektiv promovimin e investimeve vendase dhe të huaja në sektorët strategjikë, nuk ka tërhequr investime të huaja të konsiderueshme edhe pse afati i tij i dhjetorit 2018 është shtyrë disa herë. Ligji do të jetë në fuqi deri në dhjetor 2023. Shumica e rreth 50 projekteve të miratuara fokusohen në sektorin e turizmit dhe projektet dominohen nga investitorët vendas.
Traktati Dypalësh i Investimeve SHBA-Shqipëri, i cili hyri në fuqi në 1998, siguron që investitorët amerikanë të marrin trajtim kombëtar dhe trajtim të kombit më të favorizuar. Shqipëria dhe Shtetet e Bashkuara nënshkruan një Memorandum të Bashkëpunimit Ekonomik në tetor 2020 me qëllim rritjen e tregtisë dhe investimeve mes dy vendeve.
Si një vend në zhvillim, Shqipëria ofron potencial të madh të pashfrytëzuar për investime të huaja në shumë sektorë duke përfshirë energjinë, turizmin, kujdesin shëndetësor, bujqësinë, naftën dhe minierat, dhe teknologjinë e informacionit dhe komunikimit (TIK). Në dekadën e fundit, Shqipëria ka tërhequr nivele më të mëdha të investimeve të huaja direkte (IHD). Sipas të dhënave të Konferencës së Kombeve të Bashkuara për Tregtinë dhe Zhvillimin (UNCTAD), gjatë periudhës 2016-2021, fluksi i IHD-ve ka qenë mesatarisht 1.19 miliardë dollarë dhe stoku i IHD-ve në fund të vitit 2021 arriti në 10 miliardë dollarë, dyfishi i shumës së vitit 2016. Sipas paraprake të dhënat e Bankës së Shqipërisë, fluksi i IHD-ve në vitin 2022 ka kaluar 1.44 miliardë dollarë. Investimet janë të përqendruara në industritë nxjerrëse dhe përpunuese, pasuri të paluajtshme, sektorin e energjisë, bankat dhe sigurimet, dhe TIK. Zvicër, Holandë, Kanada, Itali, Turqi, Austri, Bullgari, dhe Franca janë burimet më të mëdha të IHD-ve. Aksionet e IHD-ve nga Shtetet e Bashkuara zënë një pjesë të vogël por në rritje. Në fund të vitit 2022, stoku i IHD-ve të Shteteve të Bashkuara në Shqipëri sipas Bankës së Shqipërisë arriti në 232 milionë dollarë, nga 100 milionë dollarë në fund të vitit 2020.
Shqipëria ka një potencial të madh ekonomik, një kuadër ligjor të shëndoshë dhe ka bërë progres në kufizimin e korrupsionit të vogël duke dixhitalizuar shërbimet publike si për qytetarët ashtu edhe për bizneset.
Megjithatë, investitorët e huaj e perceptojnë Shqipërinë si një vend të vështirë për të bërë biznes. Ata përmendin korrupsionin e vazhdueshëm, duke përfshirë në sektorin publik, gjyqësor, prokurimet publike, konkurrencën e pandershme dhe të shtrembëruar, ekonominë e madhe informale, pastrimin e parave, ndryshimet e shpeshta në legjislacionin fiskal dhe zbatimin e dobët të kontratave si sfida të vazhdueshme për investimet dhe biznesin në Shqipëri. Emigrimi i fuqisë punëtore të re dhe të kualifikuar ka krijuar mungesa të fuqisë punëtore që ndikon në perspektivat e investimeve në shumë sektorë. Shqipëria vazhdon të ketë rezultate të dobëta në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International. Në vitin 2022, Shqipëria renditej e 101 nga 180 vende. një përmirësim i lehtë nga viti 2021, por ende larg renditjes më të mirë të vitit 2016, kur u rendit e 83-ta nga 176 ekonomi. Shqipëria gjithashtu vazhdon të renditet e ulët në Indeksin Global të Inovacionit (GII), duke u renditur në 84 nga 132 vende në 2022 GII.
Shqipëria ka një sektor të madh informal dhe aktivitete të pastrimit të parave. Task Forca e Veprimit Financiar për Pastrimin e Parave (FATF) e përfshiu Shqipërinë në listën e saj gri në vitin 2020 dhe vendi vazhdon të jetë në listën për vitin 2023 për shkak të mangësive strategjike në adresimin e shqetësimeve të pastrimit të parave. Komuniteti i biznesit raporton se fluksi i madh i të ardhurave të paligjshme nga trafiku i drogës, kontrabanda, evazioni fiskal dhe korrupsioni shtrembëron konkurrencën në treg. Akuzat për korrupsion janë të zakonshme dhe investitorët shpesh raportojnë se ata bëhen objektiv i zhvatjes si nga administrata publike, ashtu edhe nga media dhe grupet kriminale.
Raportimet për korrupsion në prokurimet qeveritare janë të zakonshme. Investitorët raportojnë shpesh raste të korrupsionit qeveritar që vonon dhe parandalon investimet në Shqipëri. Përdorimi i vazhdueshëm i kontratave të partneritetit publik privat (PPP) ka reduktuar mundësitë për konkurrencë, përfshirë nga investitorët e huaj, në infrastrukturë dhe sektorë të tjerë. Analizat e dobëta kosto-përfitim dhe mungesa e ekspertizës teknike në hartimin dhe monitorimin e kontratave PPP janë shqetësime të vazhdueshme. Investitorët amerikanë sfidohen nga korrupsioni dhe përjetësimi i praktikave informale të biznesit. Disa investitorë amerikanë janë përballur me mosmarrëveshje tregtare të diskutueshme me entitete publike dhe private, duke përfshirë disa që shkuan në arbitrazh ndërkombëtar. Në vitin 2019 dhe 2020, një SHBA tentativa për investim të kompanisë dyshohet se u pengua nga disa vendime gjyqësore dhe veprime të dyshimta të palëve të interesuara të përfshira në një mosmarrëveshje mbi investimin. Çështja përfundoi në arbitrazh ndërkombëtar.
Të drejtat e pronësisë vazhdojnë të jenë një sfidë në Shqipëri, sepse një titull i qartë është i vështirë për t'u marrë. Ka pasur raste të individëve që dyshohet se kanë manipuluar sistemin gjyqësor për të marrë tituj të paligjshëm të tokës. Mbivendosja e titujve të pronësisë është një çështje serioze dhe e zakonshme. Procesi i kompensimit për tokat e konfiskuara nga ish-regjimi komunist vazhdon të jetë i rëndë, joefikas dhe i pamjaftueshëm. Parlamenti miratoi një ligj për regjistrimin e kërkesave pronësore më 16 prill 2020, i cili mund të ofrojë një lehtësim për mbajtësit e titujve.
Për të trajtuar korrupsionin sistemik, Shqipëria miratoi amendamente gjithëpërfshirëse kushtetuese për të reformuar sistemin gjyqësor të vendit dhe për të përmirësuar sundimin e ligjit në vitin 2016. Zbatimi i reformës në drejtësi është duke u zhvilluar, mbështetur shumë nga Shtetet e Bashkuara dhe BE, duke përfshirë verifikimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve për pasuri të pashpjegueshme. Më shumë se gjysma e gjyqtarëve dhe prokurorëve që i janë nënshtruar verifikimit janë shkarkuar për pasuri të pashpjegueshme ose lidhje me krimin e organizuar. BE pret që Shqipëria të tregojë progres në ndjekjen penale të gjyqtarëve dhe prokurorëve, verifikimi i të cilëve zbuloi sjellje të mundshme kriminale. Shqipëria ka organe funksionale dhe të pavarura kundër korrupsionit, duke përfshirë Prokurorinë e Posaçme (SPO) dhe Byronë Kombëtare të Hetimit (BHK) pjesë e Strukturës së Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK). ) Zbatimi i reformës në drejtësi është në vazhdim dhe zbatimi i suksesshëm i saj pritet të përmirësojë klimën e investimeve në vend. Kuvendi i Shqipërisë votoi me shumicë dërrmuese dhe pa kundërshtim për zgjatjen e mandatit të vetingut në shkurt 2022.
