Lura është një areal i veçantë etnokulturor me simbolikën e ndërbesimeve. Si asnjë krahinë tjetër e Shqipërisë ajo ngërthen brenda vetes dy vlera identitare, mrekullinë e shtatë liqeneve alpine si “shtatë kupa argjendi” dhe bashkëjetesën fetare brenda shtëpisë. Merita nuk është se ajo u bë nga një me dy besime, por se pas konvertimit të dhunshëm të katolikëve në myslimanë ajo diti si ta administrojë në mënyrën e vet laramanizimin, duke qenë fillimisht kriptokatolike. Dihet se islamizimi i tervave shqiptare ka qenë një proces i gjatë, i vështirë dhe delikat, ku të krishterët diskriminoheshin publikisht nga sundimi osmano-turk në gjithçka; sipas fermaneve të kohës ata nuk duhej të kishin të njëjtën veshje me myslimanët, shtëpitë e tyre do të ishin më të ulëta se të myslimanëve, kumbonët e kishave të tyre nuk do të binin, asnjëri i krishterë nuk do të shkonte kaluar etj. Kush mohonte besimin e tij dhe merrte atë të pushtuesit, fitonte të drejtat e gjytetasit otoman. (Zef Mirdita, Krishtenizmi ndër shqiptarë, 1998, f. 361.) “Bashkëjetesa ndërfetare do të niste që me procesin e përhapjes shkallë - shkallë të islamizmit në mesin e shqiptarëve. Anëtarët e një familjeje nuk kalonin njëherësh në fenë islame. Një proces i tillë fillonte me kryefamiljarët dhe me meshkujt e rritur, të cilët bashkëjetonin me anëtarët e tjerë të paislamizuar të familjes. Pastaj procesi shtrihej te gratë dhe fëmijët”. (Gazmend Shpuza, “Perla”, Nr. 1, 2005.)
E nuk ishte vetëm Lura e tillë, por dhe zona të tjera ku ndërthurëshin e pikëpriteshin besimet, katolik e mysliman, si Selita, Kurbini, Mati, Lezha, Malësia e Madhe, Puka, Tropoja, Gjakova etj. Ka shpjegimin e vet kjo lloj fetarie, ku një faktor është dhe islamizimi i vonë i tyre. Historiani At Marin Sirdani shkruante: “Macukulli e Lurja u banë musulmana ma të mbramtë. Tash Matja asht shqimit musulmane e vetëm në Lurë gjinden nja tridhetë shpija të përzieme, kush ndër to katolik, kush musulman”. (At M. Sirdani: Skanderbegu mbas gojëdhanash, Shkodër 1926, ribotim 2008, f. 59.)
Por në këtë sprovë nuk do të cekim atë se çfarë ndodhi e si ndodhi, po si u sollën lurasit dhe shqiptarët në tërësi me besimin e ri që iu ra për hise. Argumenti kryesor i mirëvajtjes së dy besimeve mes tyre në të njëjtën bashkësi ishte nevoja për mbijetesë, përshtatja e njerëzve me gjendjen e re të dy besimeve dhe shmangia e konflikteve fetare. Përndryshe, nëse nuk do të mbruhej ajo harmonia e “vogël” fetare brenda familjes, nuk do të ishte mbërritur te toleranca mes feve dhe institucioneve fetare në shkallë të gjerë.
“I çfarë feje je? Jam i Luras!”
Lura, siç ka të përveçëm Zambakun Shqiptar (Albanicum Lilium), bimë endemike bjeshkëtare, ashtu ka dhe fetarinë e saj, ku dy besimet “interferojnë” në njëri-tjetrin pa u shkrirë e deformuar. Ato nuk kanë prodhuar një fe të re, por vetëm se kanë ditur të rrojnë në harmoni mes tyre. Për shumëçka Lura (njëri nga 9 malet e Dibrës) mund të krahasohet vetëm me veten. Me 12 pleq, aq sa dhe fise. Me kisha e me xhami. As më Kanunin e Lekës, as me atë të Skënderbeut, por me kanunin e vet, “Kararet e Dheut”. Të vijnë ndërmend fraza të dëgjuara nga lurianët. Shtëpi e parë në Lurë ishte Doçi. As bajraktari nuk ia zinte vendin. Vladi ka qenë shtëpi e dytë. “Lura për fe nuk asht nda asnjiherë”, thonë ata me krenari. Në Lurë dy besimet rronin nën një çati, në një shtrat bashkëshortor. Gruaja myslimane e burri katolik, njëri vëlla katolik e tjetri mysliman, nipi mysliman e daja katolik etj. Dom Nikollë Kaçorri ishte biri i një gruaje myslimane, ndërsa prifti tjetër kurbinas i po asaj kohe Dom Pashk Lalpepaj (“Turku”) rridhte nga një familje muhamedane. Ndaj Lura është një “laborator” i harmonisë fetare. Çdo detaj flet vetëm për këtë. Herët e vonë. Vite më parë është bërë e re kisha e Lurës dhe kujdestari i saj pë tre vitet e ndërtimit ka qenë një mysliman. Raporti i Lurës me besimin është unik. Lurasit, kudo që shkonin, kur i pyesnin: “A je katolik, a mysliman”, përgjigjëshin: “Jam i Luras”. Kjo nuk i heq asgjë përkatësisë fetare, por dëshmon kryekrejet identitetin e tyre krahinar.
Dom Nikollë Kaçorri
Po si funksiononte marrëdhënia dyfetare e Lurës? Ja si na e përshkruan shtëpinë e Vladit një 75-vjeçar i asaj dere. “Në shtëpinë tonë herët ishin të gjithë të besimit katolik. Njëri nga djemtë e saj, Kola, e mori gruan myslimane nga fisi Haldedaj dhe pati me të tre djem, Matën, Bibën e Bushin, i pari mysliman dy të tjerët katolikë. Dhe kështu vazhduan në këtë familje të madhe dhe breznitë, një brezni myslimane dhe dy të tjera katolike. Jetonim në të njëjtën kullë, pa u ndarë. Mata, gjyshi im, festonte Bajramin me ne të tijtë (gruan dhe fëmijët), kurse Biba dhe Bushi Pashkët me të vetët. Kur Mata me familjen mbante Ramazan, pjesa katolike e shtëpisë na bënte shërbimet e agjërimit. Edhe mbasi shtëpia e madhe u nda, familjet katolike të rrjedhura prej saj përsëri nuk mbanin derr, në respekt të familjes myslimane të gjakut të tyre, por e blinin mishin e derrit në pazar. Prej atëherë Vladajt ishin disa katolikë dhe disa myslimanë. Disa luteshin në kishë, disa faleshin në xhami. Dikur kishte pasur një palë varreza, pastaj varret ishin ndarë në dy.
Bashkëjetesa e njerëzve me besime të ndryshme shihet dhe në mënyrën se si ndodhi ndarja e familjes në dy besime. Kur e shoqja i tha Kolë Vladit se fëmijën e parë donte t’ia linte në fenë e saj (myslimane), ai iu përgjigj “po” dhe e mbajti fjalën. Kështu kishte ngjarë me të gjitha familjet dybesimshe të Lurës. Në familjen Moriseni (Koçeku) tre vëllezër: Gjoni, Kola dhe Biba ishin katolikë, kurse Daliu, vëlla me ta, ishte mysliman, të katërt të një nëne dhe një babe. I lurasi ishte i vetëdijshëm se besimi në jetën e tij nuk mund të ishte asnjëherë prishës, përçarës, ndarës. Edhe pse feja myslimane ishte futur nga pushtuesi, shqiptari kishte ditur ta përshtaste atë sipas vendit. Ndaj dy besimet në një familje në Lurë ishin përderë. Kështu te Doçi gjysma ishin myslimanë dhe gjysma katolikë, për të përmendur vetëm disa emra për ilustrim: Halit Doçi, Skënder Doçi, Ali Doçi, Bib Doçi, Kol Doçi, Dod Doçi, Zef Doçi etj. (Rrëfim i Elez Man Mat Kol Vladit, Rrëshen, tetor 2014.) Mund të thuhet se kjo ishte tipologjia e familjes luriane të shekujve të fundit.
Të “ndërkallesh” në besimin e tjetrit
Ka qenë zakon në botën shqiptare nderimi i vendeve të shenjta, paçka se cilit besim i përkisnin. Rëndësi kishte që ishte vend i shenjtë, vakuf/ vakëf. Aty nuk merreshin gurë, nuk priteshin dru, thjesht aty meditohej fetarisht. Nëse nuk ishte i fesë tënde, ishte i fesë së tjetrit. Në një fshat jo larg Peshkopisë, në vendin e një ish-kishe të vjetër, njerëzit nuk presin dru as sot, e ruajnë toponimin kishtar siç ka qenë dhe pse tashmë aty të gjithë janë të besimit mysliman. Kishte kohë që një miku ynë kurbinas na kishte ftuar të venim në fshatin Mali i Bardhë, në festën e Shën Mëhillit, që kremtohet fshatçe, ani se 95 përqind e banorëve janë të besimit mysliman, ndër të cilët dhe ai vetë. Kishin qenë ata banorë që vite më parë kishin pritur së bashku si një mik të veçantë Imzot Rrok Mirditën, ku i kishin kërkuar që mbi rrënojat e kishës së vjetër 700-vjeçare të ngrihej një e re. Po ashtu u kishin kërkuar dhe krerëve të komunitetit mysliman që në fshat të ndërtohej dhe xhamia. Dhe të kremten e Shën Mëhillit sheh të moshuar të besimit mysliman të ndezin në kishë qirinjtë e Jezusit. Bash për këtë harmoni drejt Malit të Bardhë pati shkuar Ambasadori Amerikan dhe mjaft turistë. (Edhe banorët katolikë të një fshati në Lezhë qenë ngritur për të restauruar tyrben e vjetër të fshatit, si një tempull besimi, ani se tashmë pa asnjë banor mysliman aty.)
Ky qendrim ndaj besimit të tjetrit nuk duhet parë si një zbulim. Ata njerëz kanë kremtuar mot pas moti të kremtet fetare të njëri-tjetrit, Shën Mëhillin etj. Por nuk është vetëm Malbardhi. Imzot Frano Illia në vitet ’60 shkruante se “në Vinjallë tashti s’ka asnji katolik”, por “vinjallasit megjithëse muhamedanë e lusin festën e Shën Nikollit, e atë të Shna Prendes deri tash vonë edhe me miq si katolikët. Të shtunën e madhe të Rrëshajve, njëlloj si katolikët, në mesditë i lëshojnë qetë e fillon festa. Tradita të tilla kanë mbetë qyshëse kanë qenë katolikë. Vinjallasit kanë devocion të veçantë për Shën Nikollin e kishën e tij në katund të vet”. (Frano Illia, Famullia e Milotit, 2006, f 118.).) Shënkolli, me 6 dhjetor, festohet në një pjesë të madhe të Veriut edhe prej myslimanëve, ku në Hot, Iballë, Kryezi etj. katolikë dhe myslimanë shkojnë në festat fetare të njëri-tjetrit. Në botime të hershme shkruhet se në malësitë shqiptare bie në sy “devotshmëria e disa grave myslimane ndaj së Lumes Virgjin, që agjërojnë të shtunave në nderim të saj dhe sjellin lule e facoleta përpara figuës së Shën Mërisë.” (P. Vinçenc Malaj, Kuvendi i Arbënit 1703, f. 205.
Tipikë në zonat e laramanizimit janë tek i njëjti person emri mysliman e mbiemri katolik (Gjoka, Marku, Doda, Lleshi, Kola etj.) Kurse në Iballë hasen mbiemra myslimanë te katolikët (Brahimi, Alia, Mustafa, Tahiri etj.) Po ashtu dhe disa familje katolike në Mirditë mbajnë mbiemra myslimanë (Haxhia, Beqiri, Xhaferi, Sinani, Hasani, Sulejmani etj.), përftuar që nga koha e perandorisë otomane.
Martesat laramane dhe “dasma” e Dom Nikollë Kaçorrit
Kur një i lurian kërkonte nuse për djalin nuk pyeste se e çfarë besimi ishte, por a ishte shtëpi e mirë?” Ndaj në Lurë të thonë “Jemi të përzier”. Ka qenë dukuri e përhapur martesa e vajzave myslimane me djem katolikë. Imzot Nikollë Kaçorri ishte nip myslimanësh. Nëna e tij, Hana, myslimane, u martua me Vokërr Kaçorrin katolik në lagjen Fang të Krejë-Lurës dhe pati dy djem, Ndrecën dhe Nikollën. Kur Dom Nikolla mbaroi shkollën, dajat e tij myslimanë i shkuan me lodër, curle dhe një ka hullie përdore. Vëllai i tij, Ndreca, iu tha të ardhurve: “Po ne nuk kemi dasëm?” “E po ky asht ba prift e kjo asht dasma e tij, prandaj kemi ardhë me e urue si për dasmë”. Por edhe myslimanët kanë marrë gra te katolikët, si te Rajtat në Krejë-Lurë, por dhe në Fan të Mirditës etj. Kështu një katolik i shtëpisë së Doçit ka marrë grua myslimane nga Tharri në fisin Cara, një burrë mysliman i fisit Koleci nga fshti Lami i Madh e ka marrë gruan në Gjikolaj të Kurbneshit, një mysliman i shtëpisë së Vladit ka marrë grua katolike po në Selitë, që ishte dhe vetë një zonë e përzier në pikëpamje të besimeve. Një vajzë katolike nga Selita që ishte martuar në Lurë ndër myslimanë, për hir të miqësisë mes dy familjeve, kur shkonte në të panë në shtëpinë e prindërve, deri te Përroi Mall mbante veshur rrobat e grave myslimane, aty i hiqte ato e vishte kostumin e grave katolike. “Përzierja” në martesa vazhdon dhe sot në kohë moderne, që zor se mund të merret më si e tillë. “Tri vajzat unë i kam martuar me djem të besimit katolik”, përmbyll rrëfimin e tij bashkëbiseduesi ynë Elez Vladi.
Në këtë harmoni kanë ndikuar dhe klerikët e zonës. Lura ka pasur priftërinj të zot që dëgjoheshin dhe te myslimanët, siç kishte Sheh Muratin me ndikim të madh në pajtimin e gjaqeve ndër myslimanë e katolikë.
Princi i Mirditës Bib Dodë Pasha, me grua myslimane
Princi i Mirditës, fqinje me Lurën, Preng Bibë Doda, ishte nip myslimanësh, i familjes Ajazi në Lurë. Vajza e Ajazëve, Hidja, shquhej për bukuri dhe Kapidanit Bibë Doda i ra në krye me e marr për grua. Kështu myslimanja Hide bëhet katolike me emrin Margjelë. Ajazët ishin bërë vonë myslimanë, në periudhën kur për shumë arsye, pjesa më e madhe e popullsisë nuk qëndroi më gjatë në besimin e krishterë. Bibë Kolë Ajazi qe martuar me një muhamedane, me të cilën pati tre djem: Hasanin, Aliun e Metën. Nuk vonoi e Biba vdes dhe drejtimin e punëve të shtëpisë e merr djali i madh Hasani, i cili u martua me një vajzë katolike të shtëpisë së Vladit në fshatin Pregjë - Lurë, martesë nga e cila lindi Hidja në vitin 1848 në Arrë Mollë. Ishte vajzë e vetme, shtatlartë, e shëndetshme, me bukuri dhe zgjuarsi natyrore. Sipas Kanunit, shkruan studiuesi Nikollë Loka, gruaja e Bibë Dodës nuk kishte të drejtë të vendoste për punët e Krahinës, sidoqoftë, si nëna e Princit trashëgimtar dhe e veja e Kapidanit pyetej dhe mendimi i saj ndikonte shumë në vendimet e krerëve. Princesha vishej me një kostum kombëtar që nuk ndryshonte nga ai i grave të tjera mirditore, shkruante një frat i huaj. Margjela e Bibë Dodës vdiq në vitin 1913 në Shkodër dhe u varros po aty. (Nikollë Loka, “Mirdita” nr. 7, 2015.) Gjomarkajt jo vetëm kanë marrë, por dhe kanë dhënë vajza në Lurë.
Natyrisht jo gjithëhere martesa të tilla me besime të ndryshme kanë qenë të lehta, për çka ka pasur dhe rrëmbime vajzash etj. Në Shkodër rrallë qëllonte që të martoheshin katolikët me myslimanet dhe e kundërta, por dhe në malësitë e Pukës etj. Dauti, një i pukjan, sipas një tregimi popullor, i thoshte vajzës së tij se nuk të lë për të gjallë të martohesh me një “kaurr”. Prandaj Lura bënte diferencën. Siç shkruan inxhinieri publicist Mark Zefi, “lurasit qenë të aftë të bashkohen në besimin në Zot, duke mos u ndarë nga mënyra e praktikimit të tij”.
Një familje e “përzier” në Reç të Dibrës
Nuk kishte vetëm Lura martesa të “përziera”. Në familjen myslimane Marku në Reç të Dibrës martohet një vajzë katolike nga Mirdita. Pasardhësi i saj, Xhelal Marku, gazetar i hershëm i TVSH-së, thotë: “Siç ma kanë treguar historinë e gjyshes time Hane Mena (Vladi), ajo ka qënë mbesë tek Kapidani i Mirditës në Orosh. Emri i nënës së gjyshes time ka qenë Prena Gjomarkaj, por që e thirrnin Prena Mirdita. Ajo ishte martuar me një burrë fisnik, të zgjuar e trim të fisit të Bajraktarit të Lurës, që quhej Kros Mena. Nga martesa e Kros Menës me Prena Gjomarkajn, lindën vetëm tre vajza: Dava Mena, Hane Mena (gjyshja ime) dhe Hike Mena. Kjo martesë jo e zakontë mes dy fiseve të mëdha e të njohura, Gjomarkut e Menës, që ishin të feve të ndryshme (katolik e mysliman), erdhi pas një lidhjeje që u krijua mes tyre. Thuhet se Kapidani ra në hasmëri me dikë dhe i kërkoi Menës që ta strehonte deri në sqarimin e çeshtjes. Kështu për dy vjet Kapidani u prit me bujari e besë nga Bajraktari i Lurës - Mena, kohë që u desh për të bërë pajtimin për hasmërinë që kishte pasur Kapidani. Kur Kapidani do të largohej nga kulla e Menës, i thotë të zotit të shtëpisë se unë për mikpritjen, bujarinë dhe besnikërinë tuaj do t’ju bëj mik pa asnjë kusht dhe iu dha një vajzë, Prenën, që e mori për nuse Kros Mena. Ajo do të ishte gjyshja ime, e cila ka qenë një grua me emër e me zë jo vetëm në Lurë, por dhe në Dibër. Ajo mbante allti (nagantë) në brez, luftonte krah për krah me burra, merrte pjesë në kuvende me ta dhe pinte kafe e duhan me çubuk si burrat. Atë nuk e shihje kurrë në ndejë me gratë, ishte krejt e veçantë, kishte një portret si artiste filmash, që i ngjante Marie Logorecit në rol”. (Rrëfim i Xhelal Markut, Tiranë, dhjetor 2016.)
Por historia tipike e ndërbesimeve të kësaj familje reçiane nuk do të ndalej aty. Xhelali shton: “Unë sot në familjen time kam i kam të tre fetë: myslimane (unë vetë me dy vajzat), katolike (djali me nusen dhe tre fëmijtë) dhe ortodokse (gruaja ime, Lefteria). Tre fe brenda një shtëpie, ku kremtohen festat fetare të të gjitha besimeve. E kam quajtur këtë si uniteti i trinive, pasi nuk është një rast i vetmuar, por një dukuri, për çka mund të sjell dhe plot shembuj të tjerë nëpër Shqipëri...”
Rrënjët katolike ndër myslimanë
Selita përbehej nga disa fshatra, ndër të cilët vetëm Lami i Madh dhe Gjoçaj ishin me popullsi myslimane dhe shkonin me Matin. Ndërsa Zajsi, Tharri dhe Mërkurthi ishin fshatra katolikë me pak familje myslimane, si Cara, Simoni. Edhe fshatrat Baz e Rreth - Baz të Rranzës janë me të dy besimet, brenda të njëjtit fis, si “Daçi” etj. Fashti Lami i Madh, sipas shënimeve të një vendësi, kishte qenë katolik jo më shumë se para 300 vjetësh. “Katragjyshi im Bibë Skura ka qenë katolik, kurse stërgjyshi im Nezir Bibë Skura ishte në fenë myslimane”, pra dy besime të ndryshme nga babai te biri. Dëshmi e kësaj janë mbishkrimet në varrezat e fshatit, njëri varr me kryq e tjetri me gjysmëhënë. Duke llogaritur moshën afro njëqindvjeçare të dëshmuesit, llogaritën 7 breza që kur ka ndodhur konvertimi në mysliman i familjes Skura: katragjyshi Bibë, stërgjyshi Nezir, i gjyshi, i ati Krosi, ai vetë, fëmija i tij, i nipi. Në këtë fshat të islamizuar në pjesën më të madhe, dëshmi e katoliçizmit janë mbiemrat: Skura, Koleci, Përgjegja, Pepa. Martesat e tyre bëheshin me Gjoçaj, Zall - Gjoçaj, Zajs, Lurë, Lufaj, Macukull që ishin laramanizuar. Në fshatin me treqind banorë (në vitet ‘50 të shekullit XX festoheshin Bajrami i Madh dhe Bajrami i Vogël, kurse lagjia Dacë kremtonte Shënllezhdrin e lagjia Lamamëdhënj Shëngjergjin etj. (Sipas një gojëdhëne fshatit Prell të Matit i kishte mbetur emri nga i pari i fesë, ipeshkvi, që quhej Prelë, çka nuk është për të mos u besuar, kur në shtresat e vjetra të tyrbes së këtij fshati fshihet një kishë katolike.) Edhe një banor nga Mazreku i Hasit, pas 5 brezash njerëzorë, mbërrin te trungu katolik: Halil – Selman – Ahmet – Hamëz – Beqir – Kola, që nuk është përjashtim, por njëlloj si të gjithë banorët e tjerë që rrjedhin nga rrënjë katolike: “Mazreku”, “Kastrati”, “Kola”, “Gjera”, “Fregni” etj. (Nga gjurmimet tona në terren, shkurt 2018).
Familja e bajraktarit ishte e vetmja familje myslimane në krejt bajrakun e Hotit. “Të parët tanë e ndryshuen fenë për me mujt me ndihmue bajrakun”. Kjo frazë është shkëputur nga reportazhi i Fatos Baxhakut “Në Hot, mes historive të vjetra” (“Shqip”, 13 prill 2008). Në përiudhën e përpjekjeve për asimilim të ethshëm, krerë të maleve kanë gjetur dhe një mundësi të tillë për t’iu shërbyer bënorëve, siç nuk përjashtohet dhe ana tjetër, ajo e konvertimit me dhunë të krerëve për të ruajtur statusin social. Një bajraktar ishte një komandant ushtarak, i caktuar nga regjimi otoman dhe si mund të lihej ai në besimin e mëparshëm katolik, në zona ku islami kishte depërtuar fort.
Shembull i harmonisë fetare ështe dhe fshati dybesimesh Kryezi i Pukës, ku ka pasur dhe vëllamëri mes njerëzve të besimeve të ndryshme.
Përmbyllje
Në këtë marrëdhënie specifike ndërbesimesh në zona malore të ndërmjetme si Lura, Selita, Kryeziu, Iballja, Hoti etj. ka ndikuar fakti që besimi i ri u “mboll” rishtazi dhe nuk ishte me rrënjë të vjetra. Por toleranca ishte një tipar mbarëshqiptar, edhe në qytete si Shkodra, Kruja, Dibra, Prizreni, Tetova etj., rrethe e lokalitete ku islami kishte depërtuar me kohë dhe kufijtë mes besimeve ishin më të prerë. Me këtë shpjegohet ajo që thotë Edit Durham, se shqiptarët nuk ishin besimtarë fanatikë në shekullin XIX dhe se pak dallonin katolikët nga myslimanët. Rëndësi merr dhe gjallërimi i faktorit atdhetar në atë përiudhë. Nuk është e rastit që dy idelogët kryesorë rilindës të kohës, Sami Frashëri dhe Pashko Vasa, njëri nga Toskëria dhe tjetri prej Gegëria, njëherësh dhe personalitete të shquar në qytetërime të tjera (Turqi dhe Liban) - i pari përmes një ligjerate, i dyti përmes një vjershe të njohur - bëjnë thirrje që shqiptarët të forcojnë tiparin e përbashkët, shqiptarinë, çka nuk nënkupton domosdoshmërisht ateizmin, paçka vargut vasopashian “Mos shikoni kisha e xhamia!” shqiptuar në një rrethanë të caktuar historike dhe keqpërdorur nga ateizmi komunist. Shqiptaria si ndjesi kombëtare nuk e përjashton përkatësinë fetare të askujt, pasi ajo nuk është fe. Studiuesi amerikan Robert J. Stevens shkruan se “shqiptari nuk është fanatik në lidhje me fenë dhe feja e tij nuk nënkupton kombësi”. (R. Stevens, “Zhvillimet politike në Shqipëri 1920-1939”, Tiranë 2004, f. 9.)
Se si sillen shqiptarët me vendet e shenjta të besimit tjetër e tregon dhe peligrinazhi biblik te Kisha e Shna Ndojt në Sebaste (laç), ku venë besimtarët pa dallim feje. Në këtë kontekst në oborrin e kishës së vjetër të Rubikut, para pesëmbëdhjetë vitesh është sendërtuar një obelisk gjithëfetar, me një simbolikë që i përbashkon në një tre fetë e Abrahamit.
Ka qenë edhe ni vlla tjeter ne vllaznit e Morisenve , ai asht i pafati gjyshdaja im , Zefi , vllai i Daliut , Gjonit , Bibes , Koles. Zef Dedë Moriseni
Përgjigju