Është publikuar historia e panjohur të ruses Taisa Batkina (Pisha), me origjinë nga Tula e Rusisë, fëmija e tretë e një familje shumë të varfër fshatare, e cila mbeti jetim që në moshë fare të vogël, pasi i ati humbi jetën gjatë punës në një nga galeritë e qymyrgurit që ndodheshin në rrethinat e Tula-s, ku ai punonte si minator, (pak kohë pasi i kishte shpëtuar arrestimit, i akuzuar për “mbështetje të armiqve të popullit”) dhe ajo u rrit me vështirësi të mëdha ekonomike, pasi qyteti i tyre vazhdonte të ishte nën bombardimin e forcave gjermane, që kishin arritur deri në afërsi të Kurskut.
Diplomimi i Taisës në fakultetin e Kimisë, pranë Universitetit ‘Lomonosov’ të Moskës, ku ajo u njoh dhe u martua me studentin shqiptar, Gaqo Pisha, me origjinë nga qyteti i Korçës, i cili asokohe studionte në fakultetin e Filozofisë së Moskës dhe të dy së bashku në vitin 1957, u kthyen në Shqipëri, bashkë me djalin e vogël të porsalindur, Sasha, ku filluan jetën në qytetin e Tiranës, Taisa u emërua si pedagoge e Kimisë në Universitetin Shtetëror të Tiranës, ndërsa Gaqo, në katedrën e marksizëm-leninizmit, ku ata punuan deri në vitin 1976, kur Sigurimi i Shtetit me akuza të montuara, e arrestoi Taisa Batkin, duke e akuzuar si “agjente të KGB-së sovjetike” dhe e dënoi me dhjetë vite burg politik, të cilat ajo i vuajti në “Burgun e grave” në Qytetin “Stalin”, nga ku u lirua në vitin 1986, ndërkohë që bashkëshorti, Gaqo Pisha, kishte ndëruar jetë në vitin 1983, nga një sëmundje e rëndë. Historia tragjike e Taisa Batkina (Pisha), nëpër kampet dhe burgjet çnjerëzore të regjimit komunist të Enver Hoxhës, ku ajo kaloi një dekadë të jetës së saj, së bashku me shumë bashkatdhetarë nga ish-Bashkimi Sovjetik, apo vende të tjera të Evropës Lindore, vjen nëpërmjet kujtimeve të saja, të botuara në një libër me titull “Shpresuam dhe mbijetuam”, kujtime të cilat, i biri i saj, Aleksandër Pisha, ia ka ofruar me dashamirësi për botim, në Memorie.al.
Shpresuam dhe mbijetuam
I’a kushtoj kujtimit të ndritshëm të bashkëshortit tim, GAQO PISHA
Ky është libër kujtimesh. Në të dua të rrëfej për jetën time dhe të shoqeve të mia, grave sovjetike, që provuan burgun për disa vite vetëm sepse morën guximin dhe u martuan e lidhën fatin e tyre me atë te studentëve shqiptarë. Burgu ishte pjesë e GULAG-ut të madh në vendin e vogël ballkanik, Shqipëri, ku për shumë vite sundoi regjimi gjakësor komunist i Enver Hoxhës, që ishte nxënës besnik i Stalinit dhe vazhdues i kauzës së tij.
Nëpërmjet këtij libri do të doja që çdokush të mësonte për provat çnjerëzore që përjetuam ne dhe për vitet e tmerrshme qe kaluam në burgjet shqiptare, vetëm sepse… dashuruam! Dhe që askush dhe kurrë të mos harrojë, ç’është totalitarizmi, despotizmi dhe ç’pasoja sjell me vete ky sistem.
Vijon nga numri i kaluar
Këtu do të bëj një tjetër tërheqje në kohë. Burri im i përkiste brezit të rinisë shqiptare që kishte besuar me çiltërsi në idetë e komunizmit. Ata shpresonin se Partia Komuniste, pasi të merrte pushtetin, do të ndërtonte në vend një jetë të re, do të forconte pavarësinë dhe do të zhvillonte ekonominë. Propaganda trumbetonte se në Bashkimin Sovjetik, ishte ndërtuar socializmi, që atje ishte ngritur një botë pa shfrytëzues dhe pa kriminelë, të gjithë njerëzit jetonin të kamur dhe të lumtur. Kjo rini shqiptare, këta entuziastë, përbënin skeletin kryesor të partisë dhe të Ushtrisë Nacionalçlirimtare gjatë Luftës dhe në vitet e para pas mbarimit të saj. Ata punuan atje ku ishte më vështirë, u munduan të mësonin për t’i sjellë, më shumë dobi vendit. Por dalëngadalë edhe ata nisën të binden se të gjitha idealet dhe ëndrrat e tyre ishin kështjella rëre…! Ata e panë se në vend s’po kishin të sosur përndjekjet, që politika e partisë s’kishte gjë të përbashkët me idealet, për të cilat kishin luftuar. Që në ditët e para të vendosjes së regjimit komunist në Shqipëri dhe gjatë gjithë viteve të udhëheqjes së Partisë së Punës, me në krye Enver Hoxhën, në vend nuk u ndërprenë proceset gjyqësore, përndjekjet, pushkatimet. Në fillim zhdukën ose futën nëpër burgje, ata që luftuan kundër partizanëve dhe ata që i quajtën borgjezë, shfrytëzues. Në Shqipërinë e vogël dhe të varfër, ku nuk kishte industri, të tillë konsideroheshin tregtarët dhe pronarët e ndërmarrjeve të vogla. Përndjekjeve u nënshtroheshin edhe intelektualët apo përfaqësuesit e klerit. Pas prishjes së marrëdhënieve me Jugosllavinë, në vitin 1948, fluturuan kokët e atyre që kishin punuar ose studiuar në këtë vend, ose që kishin njerëz të afërm atje. Njerëzit, që dikur brohoritnin Tito-Enver-Stalin!”, tani duhej ta mallkonin Jugosllavinë, të lëvdonin Bashkimin Sovjetik, të brohoritnin “Enver-Stalin”, kurse pas vdekjes së Stalinit të thërrisnin “Enver-Hrushov”!
Kjo punë vazhdoi deri në fillim të viteve ‘60, deri para prishjes së marrëdhënieve, midis Shqipërisë dhe Bashkimit Sovjetik. Më pas ishte me rrezik të flisje mirë për Bashkimin Sovjetik, apo të përmendje emrin e Hrushovit. Një fjalë e mirë për diçka që kishte të bënte me Bashkimin Sovjetik, mund të bëhej shkak për çdo lloj përndjekjeje, deri në arrestim. Dora-dorës ndryshoi edhe përbërja e partisë. Shumica e anëtarëve të saj, tani ishin karrieristë, lajkatarë, hipokritë, njerëz pa parime, pa moral. Populli nuk u besonte atyre, por edhe u trembej. Ata u bënë drejtues të prodhimit, brigadierë. Prej tyre nuk kërkoheshin dije apo aftësi për punë. Kërkohej gatishmëri për të zbatuar pa fjalë çdo urdhër apo udhëzim, për t’u ngulitur në kokë njerëzve përparësitë e padiskutueshme të rendit socialist, pagabueshmërinë e udhëheqësve të partisë dhe qeverisë, të cilët bënin gjithçka për popullin, ishin “shërbëtorë të popullit”. Megjithëse Shqipëria zyrtarisht e quante Bashkimin Sovjetik armik të saj, politika shtetërore, ekonomike apo partiake ndërtohej sipas modelit të Bashkimit Sovjetik, vëllait dhe mësuesit të madh. Në vend predikohej urrejtja klasore, nxitej spiunimi dhe tradhtia. 20 Njerëzit me pushtet e mësuan popullin të mos bënte dallim, në mjetet që siguronin arritjen e qëllimit, të ishte i egër.
Propagandimi i teorisë për forcimin e vazhdueshëm të luftës së klasave u linte fushë të hapur përndjekjeve e mbillte armiqësi midis njerëzve. I gjithë sistemi mbështetej dhe mbahej te frika, te parullat dogmatike, te mashtrimi dhe dezinformimi i opinionit shoqëror. Informacionin mund ta merrje vetëm nga burime shqiptare. Kudo mbretëronte gënjeshtra, ajo e shoqëronte njeriun që nga kopshti i fëmijëve deri në fund të jetës. Parullat ngadhënjimtare njoftonin për arritje të cilave nuk i dukeshin as shenjat. Jeta në vend keqësohej dita-ditës. Mangësitë dhe dështimet përligjeshin me veprimtarinë armiqësore dhe sabotimet. Kësisoj, terrori, sistemi i frikësimit nëpërmjet përndjekjeve masive, arrestimeve, internimeve, ekzekutimeve të njerëzve të pafajshëm, mohimi i kuptimit të drejtësisë sollën frytet e veta. Njerëzit ishin aq të trembur, sa në shpirtin e tyre mbiu dhe nuk shqitej tmerri para pushtetit, para “sigurimsave”, këtyre “kërkuesve të zellshëm e të gjithëpushtetshëm”, të krimeve dhe kriminelëve. Në vend u krijua një sistem i tillë, ku për shumicën përjashtohej vetë kuptimi i termit “siguri vetjake”. Gjithkush kishte frikë se në çdo çast, mund të bëhej viktimë e spiunimit, të humbiste punën, të internohej apo të arrestohej. Në burg me ne, ka pasur edhe shumë viktima të tilla të spiunimeve. Mbaj mend Verën, një punëtore, vajzë e re. Ishte grindur me një rivalen e saj për motive xhelozie. Rivalja e gjakosur, i qe kanosur: “Do të ankohem në organizatën e partisë”! “Ç’më çan kokën me atë organizatën e partisë dhe me vetë partinë”! – kishte ulëritur Vera e nxehur nga sherri. Xhaxhai i rivales, anëtar partie, raportoi… ku duhej.
Kjo mjaftoi, që Verën ta dënonin me 5 vjet heqje lirie. Edhe një histori tjetër. Bashkë me ne në burg, vuante dënimin edhe një vajzë e re bukuroshe, rome, Liria. Vëllai dhe xhaxhai i saj, kishin pirë një ditë dhe ishin rrahur. Vëllai, djalë i ri, i fuqishëm, e kishte zhdëpur keq xhaxhanë. Në mëngjes, kur i doli pija, xhaxhai bëri kallëzim për të nipin, ku shkruante se ai, demek, kishte sharë pushtetin. Për këtë, Lirinë, të vëllanë dhe xhaxhanë e tyre, i rrasën në burg. Liria u dënua me 3 vjet për “moskallëzim”. Kjo histori mund të quhej qesharake po të mos kishte përfunduar me burg. I përmenda këto dhe gjendjen e përgjithshme në Shqipëri, që të kuptohet më mirë, se si jetuam atje gjithë këto vite, se përse frika na ndiqte vazhdimisht në Shqipëri.
Në librin e saj “Kujtime” Nadjezhda Mandelshtam shkruan: “Prova me frikën është ndër torturat më të tmerrshme; pas saj njeriu nuk e merr më veten”. Deri në vitin 1961, vitin e prishjes së marrëdhënieve diplomatike me Bashkimin Sovjetik, ne kujtonim se gjithçka që ndodhte në vend nuk kishte të bënte me ne. Por më pas në shpirt nisi të rehatohej frika. Në fillim ajo qe frikë, nga e panjohura. Atëherë kujtonim se gjithçka do të kalonte, gjërat do të shkonin më mirë, marrëdhëniet do të ndreqeshin. Qetësonim veten dhe shpresonim se një ditë do të na lejonin të shkonim në Rusi, të shiheshim me njerëzit tanë të afërt. Sa të verbër ishim! Unë ende ruaja botëkuptimin komunist, besoja në marrëdhëniet miqësore midis vendeve tona, në “partitë motra”. Dalë nga dalë nisi procesi i “ftillimit” dhe unë fillova të kuptoj shumë gjëra, të dyshoja nga pak. Për të mbijetuar, duhej të përshtateshe, të strukeshe, të jetoje sipas parimit “mos provo të jesh në radhët e para, por dhe shumë prapa, përpiqu të mos mbetesh”! Nuk duhej të bije në sy, as me veshje, as me shijet, as me interesat. Ne u përpoqëm të jetonim pikërisht kështu. Disa madje i ndërprenë fare lidhjet me njerëzit e tyre në Rusi, nuk shkruanin, përpiqeshin të miqësoheshin dhe shoqëroheshin, vetëm me shqiptarë, por nga kjo nuk fituan gjë; ne mbetëm të huaja. Me sa duket duhej të tregoheshe njeri i besës, të flisje hapur kundër Bashkimit Sovjetik, kundër revizionistëve sovjetikë, kundër Hrushovit. Por unë nuk mundesha. Megjithëse ruaja bindjen se politika e Hrushovit, ndaj Shqipërisë qe e gabuar, kurrë nuk fola hapur për këtë. Kur dikush pranë niste ndonjë bisedë me temë politike, unë heshtja, mundohesha të largohesha. Gjendja në vend bëhej gjithnjë e më e tensionuar, ndjenja e frikës rritej. Ne përpiqeshim sa mundnim ta mposhtnim frikën, shkonim në ambasadën çeke për të zgjatur afatin e pasaportave tona sovjetike. Në festa shoqëroheshim dhe takoheshim me njëra tjetrën. Shpresonim ende për më mirë. Por më e keqja nisi në vitet shtatëdhjetë. Në vitin 1974, Enver Hoxha, “zbuloi” disa grupe armiqësore brenda udhëheqjes së vendit, në Ushtri, Kulturë, Industri. Arrestimi i anëtarëve të Komitetit Qendror, ministrave, komandantëve të ushtrisë, tërhoqi pas vetes një varg të tërë “armiqsh” dhe “grupesh armiqësore”.
Arrestonin edhe nëpunës të thjeshtë, artistë, punëtorë dhe fshatarë, intelektuale dhe studentë. Kryesorët pushkatoheshin, të tjerët, pasi merrnin dënime afatgjata, mbushnin kampet, burgjet, internimet, mbushnin armatën e skllevërve, të cilët, me punën e tyre të papaguar, mbanin ushtrinë e gardianëve, mbushnin arkën e shtetit. Kjo dallgë na rrëmbeu edhe ne, “gratë sovjetike”, gra të zakonshme, të cilat, për motive të dashurisë dhe dëshirës për të mos prishur familjet, për të mos i lënë fëmijët pa baballarë, qëndruan në Shqipëri. Enver Hoxhës i duheshin agjentë të huaj dhe ne ishim “material i përshtatshëm”. Në vitin 1974 arrestuan Nadjën. Ky qe lajm i frikshëm. Por njeriu gëzon ndjesinë e vetëruajtjes. Ne përpiqeshim ta qetësonim veten, me mendimin se arrestimi i Nadjës, s’mund të kishte motive politike. “Nadja, që i pëlqente të vishej bukur, me siguri do të ketë blerë diçka nën dorë dhe e kanë paditur për spekulim”. Nuk mund të them që ishim naive, por po të mendoje ndryshe, mund të luaje mendsh. Arrestimi i Nadjës shënoi fillimin e përndjekjes gjyqësore të “grave sovjetike”! Në maj 1975, vajta të merrja Volën; do të shkonim për të bërë pazarin bashkë. Atje gjeta Ingën. Të dyja ishin bërë meit në fytyrë. “Arrestuan Natashën dhe Zojën”, – më tha Inga. Gati m’u morr fryma nga frika. “Ç’është kështu? Ç’kërkojnë nga ne? Tani edhe ne nuk do të na lënë të qeta”, – më shkoi në mendje. Ne qëndruam të heshtura, nuk flisnim dot. U ndjeva krejt e pashpresë. Ç’mund të bënim? Askush nuk mund të ndryshonte gjë. Gjithçka vinte nga lart, nga ‘maja’. Nuk shkonim dot gjëkundi, s’kishim ku të fshiheshim. Kaloi një javë. Po kthehesha nga puna. Papritur në krah, më ndaloi një motor. Nga ndenjësja prapa, u hodh një grua dhe m’u afrua me vrap. Nuk arrita as të përshëndetem me të. “Arrestuan Ina Shahen”, – tha ajo, i hipi mortorit dhe u zhduk. Vetëm më vonë m’u kujtua ajo grua, një e njohur e Inës që e kisha takuar në shtëpinë e kësaj të fundit. Nuk e mbaj mend se si arrita deri në shtëpi. “Ç’ka ndodhur?” – më pyeti Gaqoja, që më hapi derën. “Arrestuan Inën!”. Ina ishte shoqja ime e ngushtë, më e dashur. Nuk e përshkruaj dot frikën dhe tmerrin që më mbërthyen. Nisën netët pa gjumë, të mbushura me ankth. Si natyrë, unë nuk qaj shpesh, vetëm kur më fyen dikush, por ato ditë nuk përmbahesha dot, qaja me zë të ulët, që të mos zgjoja Gaqon, tanimë të sëmurë rëndë. Shpeshherë ai më dëgjonte, zgjohej dhe rrekej të më qetësonte, ndërkohe që unë nuk pushoja dot së qari. “Po ti, nuk ke bërë ndonjë të keqe”, – më qetësonte Gaqoja. “Sigurisht, – ia ktheja unë. – asgjë, asnjëherë, asgjë të kundërligjshme, asgjë kundër shtetit, asnjëherë”! “Atëherë mos qaj, mos ki frikë, ty s’mund të të arrestojnë, të të shkëpusin nga burri yt i sëmurë”!
Por ja që mundën… Ata gjithçka mundeshin… Përpiqesha t’i jepja kurajo vetes. Gjatë ditës mundohesha që të tregohesha e qetë dhe e vëmendshme me fëmijët. Bëja ëmbëlsira, përpiqesha të gatuaja sa më shijshëm. Kurse në shpirt, frika me gërryente. Nisën të më gjurmonin. Vazhdimisht pranë shtëpisë, shihja po ata njerëz të veshur njëlloj. Mbaja vesh edhe zhurmën më të vogël. Çdo makinë, që kalonte natën pranë shtëpisë, më dukej “sorrë e zezë”, që vinte të më merrte. Nxitoja për te dritarja. Pastaj qëndroja pas derës, prisja të dëgjoja hapa, të trokitura. Shtrihesha sërish. Me shoqet ruse, mundohesha të takohesha sa më rrallë, nuk flisnim në rrugë, vetëm tundnim kokën, kur ndeshnim njëra-tjetrën dhe largoheshim me nxitim. Në tetor 1975, arrestuan Nina Pumon. Frika u rrit edhe më shumë, çdo ditë prisnim të na arrestonin. Nga dritarja e shtëpisë së Volës, dukej ngrehina e burgut. Shkoja menjëherë te Vola dhe të dyja vështronim me tmerr atë ndërtesë, mendonim me frikë për gratë, shoqet tona të gjora, që torturoheshin atje. Dhe i trembeshim riskut që na përgatiste fati. Atëkohë punoja në laboratorin e fabrikës së letrës në Kombinatin e Drurit. Ishte tetori i vitit 1975. Një mëngjes, ende të errët dhe me shi, po prisja autobusin. Befas nën çadrën time, futi kokën një i njohuri ynë i vjetër. “Taja, – më pëshpëriti në vesh, – arrestuan Ismailin”. Ismaili ishte miku ynë i mirë dhe i vjetër. E shoqja, Rita, iku më 1961-shin në Leningrad. Si arrita në punë, si punova atë ditë, nuk e mbaj mend. Frikë, frikë, tmerr! Ç’të bëja? S’kisha rrugëdalje. E di që s’ke bërë gjë të kundërligjshme dhe prapë e sheh, që s’ke shpëtim! Ndërkohë nuk më kishte mbetur pikë iluzioni, lidhur me regjimin në Shqipëri. Në mbarë vendin bëheshin arrestime. Midis fatkeqëve, shumica ishin specialistë, ushtarakë, që dikur kishin studiuar në Bashkimin Sovjetik… Por le të vazhdojmë.
Ismaili jepte mësim në universitet. Ishte pedagogu më i dashur i Sashës, miku ynë i mirë. Arrestimi i tij ndikoi tmerrësisht te Sasha. Më kujtohet si rrinte i heshtur, tejet i vrarë. Gaqoja rrekej të na qetësonte. Disa ditë më vonë, në stacionin e autobusit, m’u afrua po ai person i njohur dhe më pëshpëriti me nxitim, sa gati po i merrej fryma: “Me Ismailin sillen shumë keq, pakot që i sjellin, ja kthejnë mbrapsht, e mbajnë të izoluar”. Befas e kuptova se ky njeri ishte dërguar nga Sigurimi, i cili kërkonte të dinte se si do të reagoja ndaj arrestimit të Ismailit, a do të jepja shenja frike. Dihet, njeriu i trembur, është materiali më i mirë për punën e tyre. Herën tjetër, kur i dërguari i organeve m’u afrua sërish dhe diç deshi të më pëshpëriste, unë i thashë se: nuk doja të dija, nuk më interesonte. Ju luta të mos më zinte pritë herë tjetër, të mos më thoshte gjë. Ai nuk u duk më, por kjo nuk e ndryshoi për mirë gjendjen time. Frika nuk më lëshoi asnjë orë, asnjë minutë. Kjo qe koha e tmerrshme e pritjes që edhe tani, pas shumë vitesh, e kujtoj me frikë. Shumë më vonë, shoqet e mia që patën fatin t’i shpëtonin arrestimit dhe burgut, më treguan se pas arrestimit tone, kishin kaluar vite në pritje të përditshme të arrestimit.
Frika e kthen njeriun në rreckë, e privon nga mundësia për të rezistuar. Por ja që e gjithë puna e hetuesve, bazohej te frika, te trembja. Shumë kemi lexuar e mësuar për rolin e ekonomisë në ecjen e ngjarjeve shoqërore (falë Marksit), jo më pak është thënë nga idealistët për rolin e ideve (falë Kantit), por askush nuk përmend frikën, çfarë roli ka luajtur ajo në fatet e njerëzve. Frika makabre, si e ka ndryshuar, thyer, sakatuar ajo njerëzit dhe ngjarjet. Frika… kjo sustë komanduese e historisë! Nën ndjesinë e frikës, i kalova të gjitha vitet e burgut, megjithëse ne vazhdimisht rrekeshim të rezistonim, ta mposhtnim frikën. Mua, njeriun aq të shoqërueshëm, frika dhe burgu më ndryshuan shumë. Tani jam bërë njeri krejt tjetër i mbyllur, me shumë vështirësi afrohem me njerëzit. Kanë kaluar shumë vite, që pas lirimit nga burgu, por akulli i frikës në shpirtin tim, ende nuk ka shkrirë. Edhe tani, që po shkruaj këto radhë, frika e vjetër, ende më shoqëron. Eshtë vendi të citoj një fragment nga “Libri i fundit” i Eugjen Gavriloviç. “Se ç’do të thotë frikë ruse, se ç’është pesha dhe rëndësia e saj në histori, mund të rrëfejë kushdo, që nuk ka fjetur dot netëve, që është trembur nga çdo makinë, që ka ecur deri te shkalla e shtëpisë së tij dhe papritur ka frenuar aty. Unë nuk kam fjetur dhe kam qenë i trazuar. Prandaj diçka mësova nga historia e njerëzimit dhe e Rusisë. Diçka… veç shpirtit dhe stomakut”.
Eugjen Gavriloviç
Arrestimi
Në fund të marsit 1976, mora lajmin për vdekjen e nënës. Ishte shumë e rëndë. Kishim 16 vjet pa u parë dhe tani mori fund gjithçka. E kuptoja fort mirë se rivendosja e marrëdhënieve të mira me Bashkimin Sovjetik ishte tepër, tepër e largët, aq sa nganjëherë më bëhej sikur nuk do të jetoja deri atëherë. Por diku, në skutën më të s’kajshme të shpirtit, ende gjallonte shpresa se do të shiheshim një ditë. Tani s’kisha më shpresë, nëna s’ishte më. Unë nuk do ta shihja dot, nuk do t’i dëgjoja këshillat e saj të urta, nuk do të merrja më letra prej saj. Tri ditë nuk vajta në punë. Për të më ngushëlluar erdhën miqtë, fqinjët, shokët e punës. Më 2 prill, e veshur e gjitha në të zeza (në Shqipëri këtë zi e mbajnë deri një vit), shkova në punë. Atë ditë nuk ndodhi gjë. Vetëm më vonë, u kujtova se në laborator erdhi disa herë një punëtor, i cili s’kishte shkelur kurrë më parë dhe s’kishte ndonjë lidhje me të. Dija vetëm se ishte anëtar aktiv i partisë. Dhe e kuptova se vinte me detyrë nga organet, për të parë në kisha ardhur në punë. Të nesërmen, ai erdhi sërish sa futi kokën, ndërsa pas një ore u kthye dhe më tha: “Inxhiniere, ju kërkon drejtori”. “Kush”? “I madhi” – u përgjigj ai. Dola në oborr dhe bëra drejt ndërtesës së administratës. Ishte një ditë e bukur pranvere, e ngrohtë, me diell; më kanë ngelur në mendje qielli i kaltër, bari i pastër, i gjelbër dhe pemët me gjethe të reja. Në oborr më zunë sytë drejtorin. Fytyra e tij m’u duk e çuditshme, si e përhumbur. I’u afrova me pamje si ta pyesja për diçka, por nuk arrita të nxirrja një fjalë nga goja, sepse ai më bëri shenjë nga “GAZ”-i, që kish ndaluar mënjanë dhe më tha se më kërkonin disa persona. Pranë “GAZ”-it dallova një burrë dhe një grua. “Hipni, – më tha gruaja, – duhet t’ju pyesim për ca gjëra”. U ula dhe po atë çast erdhi po ai punëtori me pallton dhe çantën time. “GAZ”-i u nis. Atë çast, as më shkoi në mendje që më kishin arrestuar. Tani më duket se nuk mendoja për diçka, vetëm rrija dhe sodisja botën e kaltër dhe të blertë përreth. Nuk më kujtohet mirë, nga ç’rrugë kaluam… më duket se kthyem majtas në unazë, te “21 dhjetori”. Me siguri, në burg po më çojnë”, – mendova, ende pa e ndjerë mirë kuptimin e këtij mendimi. Po, kthyem në rrugën që të çonte te burgu. Ishte rrugë e njohur për mua; nëntë vjet kisha kaluar andej, kur shkoja në punë, në laboratorin e Kimisë Organike. Kurrë s’kisha menduar ç’ishin ata njerëz, që rrinin pranë portave të burgut; me sa duket, sillnin pako, ose vinin në takim… Burgu!/Memorie.al
Komente
Sa histori e dhimbshme. Respekte zonje. E goditur gjetja qe Enveri ishte nje besnik i Stalinit, te dy injorante dhe te liq. Sot, Enveri ka nje besnik ge tijin, quhet Edi.
Përgjigju