Pas vitesh kërcënimesh, kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu më në fund e ka mbështetur retorikën e tij dhe ka nisur një sulm ushtarak në shkallë të gjerë kundër Iranit.
Valë sulmesh ajrore izraelite kanë synuar programin bërthamor të Republikës Islamike – duke goditur Natanzin, një nga fabrikat kryesore të pasurimit të uraniumit – dhe fabrikat e raketave, dhe kanë vrarë dy komandantë të lartë ushtarakë.
Udhëheqësi veteran izraelit thotë se qëllimi i tij është të parandalojë regjimin të pajiset me armë bërthamore, të cilat Izraeli i ka konsideruar prej kohësh një kërcënim ekzistencial.
Por duke nisur një sulm kaq shkatërrues ndaj Iranit, ai po ndez luftën e plotë nga e cila bota ka frikë që kur sulmi i tmerrshëm i Hamasit më 7 tetor 2023 shkaktoi armiqësi rajonale.
Ai po luan bixhoz me fatin e Lindjes së Mesme kur fokusi duhet të jetë në përpjekjet diplomatike të SHBA-së për të siguruar një marrëveshje me Iranin për të frenuar aktivitetet e tij bërthamore.
Por Netanyahu prej kohësh ka kërkuar veprime ushtarake mbi diplomacinë. Është e vështirë të shihet se si mbijetojnë bisedimet indirekte midis Washingtonit dhe Teheranit.
Teherani, gjithnjë e më i prekshëm dhe i shtyrë në një cep, ka më shumë gjasa të hakmerret sesa të negociojë në një përpjekje për të rritur riskun. Kjo rrit rrezikun që trupat amerikane të përfshihen në luftime dhe konflikte që mund të kalojnë kufijtë nëse regjimi islamik ka frikë për mbijetesën e tij.
Bota me të drejtë është e frikësuar.
Çmimet e naftës u rritën mes frikës se Irani mund të përpiqet të ndërpresë rrjedhën e naftës së papërpunuar përmes Ngushticës së Hormuzit ose të synojë asetet energjetike në shtetet e Gjirit. Kjo do të shkaktonte më shumë dhimbje në një ekonomi globale të trazuar.
Më e rëndësishme është shkatërrimi i mundshëm i një lufte edhe më të madhe në një rajon që ka duruar 20 muaj konflikti më shkatërrues dhe vdekjeprurës në dekada.
Aleatët evropianë të Izraelit dhe udhëheqësit e Gjirit duhet të përdorin çdo ndikim që kanë për të provuar të frenojnë Netanyahun dhe ta rikthejnë Iranin në tryezën e bisedimeve. Çelësi këtu është presidenti i SHBA-së, i vetmi udhëheqës me ndikim të konsiderueshëm mbi Izraelin.
Donald Trump u kthye në Shtëpinë e Bardhë duke premtuar se do t’i japë fund luftës në Gaza dhe do të sjellë paqe në Lindjen e Mesme. Por gjatë mandatit të tij, një Netanyahu i guximshëm ka përshkallëzuar ofensivën në Gaza dhe tani ka hapur një front edhe më të madh.
Publikisht, Trump ka thënë se preferon një marrëveshje për të zgjidhur krizën bërthamore dhe zyrtarët amerikanë kanë këmbëngulur se nuk kishin asnjë rol në ditën e parë të sulmit izraelit.
Por ai duket se është pajtuar me sulmin e Netanyahut. Të premten, Trump paralajmëroi Iranin për sulme “edhe më brutale”, ndërsa i kërkoi Teheranit të “bëjë një marrëveshje”.
Ai vuri në dukje se një afat prej 60 ditësh që i dha republikës për të arritur një marrëveshje kishte kaluar, ndërsa tha “tani ata kanë, ndoshta, një shans të dytë!”
Trump mund të ketë llogaritur se mund ta përdorë Izraelin për të ushtruar presion mbi Teheranin që të heqë dorë nga programi i tij bërthamor. Ai mund të zbulojë se Netanyahu e ka përdorur atë për të tërhequr SHBA-të në një luftë me Iranin.
Regjimi islamik, duke u përballur me kërcënimin e tij më të madh në dekada, duhet të kapë çdo litar diplomatik që ekziston ende. Për një kohë shumë të gjatë, ai ka injoruar me dashje urgjencën e shqetësimit të botës për programin e tij bërthamor, duke zgjeruar në mënyrë provokuese rezervat e tij të uraniumit të pasuruar afër niveleve të armëve për t’u bërë një shtet në prag bërthamor.
Një ndikim i keq në të gjithë rajonin, ai duhet të kuptojë se rruga e tij është e paqëndrueshme dhe të jetë i gatshëm të bëjë kompromis për të arritur një marrëveshje bërthamore.
Por edhe Trump ka një shans për të treguar lidership të përgjegjshëm. Rrënjët e krizës mund të gjurmohen te vendimi i tij i gabuar në vitin 2018 për të tërhequr SHBA-të në mënyrë të njëanshme nga një marrëveshje që kufizonte rëndë aktivitetet bërthamore të Iranit, të cilën Irani po e zbatonte.
Ai duhet të kuptojë se është në interesin e tij dhe të Amerikës që ky konflikt të përfundojë shpejt. Kjo do të thotë ta frenosh Netanyahun me kërcënime të vërteta për pasoja.
Të jesh mik me Izraelin nuk duhet të thotë t’i japësh Netanyahut një liri të plotë për të zhvilluar luftëra të pafundme që e mbajnë Lindjen e Mesme, përfshirë vetë Izraelin, në trazira./ Financial Times
Komente
