Krenari dhe dhimbje…-
Më 4 korrik, në një mbas dite të nxehtë plot diell, sheshi ‘Lanzuisi’ i Komunës San Felice Circeo, në provincën e Latinës, i ngjante një stadiumi të vogël, të mbushur plot e përplot në pritje të një shfaqjeje plot interes. Afishet e kuqe, të vendosura në shumë pika të hyrjeve për në shesh lajmëronin dhënie çmimesh për edicionin e 11 të konkursit “Kultura e detit”.
San Felice Circeo, një nga perlat turistike të bregdetit Tirren, është një kodër në formë gadishulli e dukshme edhe nga dhjetëra kilometra larg si, një gjuhë gjigante, që duket se përqesh nga lartësia e mijëvjeçareve dhe legjendave botën tonë moderne e gjithmonë të mbarsur me problemet e përjetshme të njeriut. Blerimi i qytetit dhe kaltërsia e detit i bëjnë të pashlyeshme nga kujtesa mbresat e perëndimeve të diellit në këtë qoshe të përkëdhelur të natyrës.
Ishte ky det e këto perëndime që ndofta mahnitën dhe Uliksin e itakasit në rrugën e kthimit për n’atdhe, duke i kandisur të pranojnë ofertat joshëse të së bukurës magjistare Çirçe, emri i së cilës vazhdon të jetojë së bashku me qytetin. Në këtë qytet, duke filluar nga viti i shpresave të mëdha 1989, çdo vit një zhuri e posaçme, e përbërë nga personalitete të njohura të jetës kulturore italiane, vlerëson me çmimin “Kultura e detit”, vepra të ndryshme në poezi apo prozë, të cilat kanë në qendër të frymëzimit, të veprimit, të përsiatjes, detin.
Deti, kjo masë e pafund ujërash që bart në vetvete misterin e krijimit, ka qenë për njeriun, që nga lashtësia, burim frymëzimi që nxiste fantazinë, kureshtjen, shpirtin e kërkimit. Deti dhe qielli, një simbiozë blu e madhështisë së natyrës, e bënin njeriun të ndjehej i pafuqishëm, por me forcën joshëse të misterit e nxisnin të përballonte sfidën drejt së panjohurës, nëpërmjet së cilës përcaktonte ecjen përpara, deri në lartësitë marramendëse të shkencës së sotme.
Në veprat e tempullarëve të artit botëror, nga Homeri tek Heminguej, deti është shpesh i pranishëm me të gjitha nuancat dhe dukuritë e tij. Ndoshta ideatorët e konkursit të përvitshëm në San Felice Circeo, kanë menduar t’i bëjnë nderimin e duhur kësaj pranie të detit në artin dhe jetën e njeriut. Në Itali, një vend i njohur për shkallën e lartë të traditës poetike, konkurset e poezive janë të shumta e në to marrin pjesë mjaft persona, të afirmuar apo amatorë të poezisë.
Duke patur parasysh pjesëmarrësit e zhurisë së konkursit “Kultura e detit”, mendoj se ky është një nga më seriozët që zhvillohen këtu. Juria, e përbërë nga shkrimtarë të njohur si: Dacia Maraini, Elisabetta Granzotto, Stanislao Nievo, Francesco Agresti e nga gazetarë t’afirmuar si: Gian Paolo Cresci, Rino Icardi, Franco Cuomo e Romano Tripodi, vlerësoi me Çmimin Ndërkombëtar të Poezisë, për edicionin 1999, një firmë të njohur të poezisë moderne shqiptare, poetin Visar Zhiti, për triptikun e tij Vetëvrasja e Atdheut (Qielli – Toka – Deti).
I shkruar në ditët tragjike të marsit 1997, ky cikël poezish pasqyron çaste historike tepër të rëndësishme, të jetuara në kufijtë e paradoksit, të absurdes, të ir-reales nga shoqëria shqiptare. Titulli i triptikut përmbledh në mënyrë të përsosur katastrofën që përjetonin shqiptarët dhe vetë poeti, të shfaqur në skena shkatërrimesh barbare, varresh të pamotivuara dhe shembjeje t’institucioneve me pasoja të rënda për një kohë të gjatë.
Shkruan poeti me dhimbjen e thellë jo vetëm të njeriut t’artit por dhe të përfaqësuesit të kulturës së Vendit të tij në një Vend mik, në Romën e lashtë e të re, që për Shqipërinë ka qenë dhe mbetet porta e hyrjes në Evropë. Triptiku, i përkthyer mjaft mirë në italisht ishte botuar dhe bërë i njohur. Interesant është fakti që, poeti nuk i ka paraqitur vetë në konkurs poezitë e tij, por juria i ka zgjedhur ato mes sa e sa poezive të tjera për, t’i vlerësuar me çmimin e sipërpërmendur.
Ky fakt, sigurisht, i jep më shumë rëndësi çmimit në vetvete e përbën një motiv krenarie për të gjithë shqiptarët, veçanërisht në çastet e sotme kur një pjesë, edhe nëse e vogël e bashkatdhetarëve tanë, e kanë transformuar imazhin e shqiptarit në sytë e opinionit publik në sinonim të krimit, të ilegalitetit, të prostitucionit.
Me gëzim e këtë ndjenjë krenarie shkova dhe unë atë mbrëmje të 4 korrikut, për të marrë pjesë në atë ceremoni që ishte organizuar mjaft mirë, me një nivel të kënaqshëm e që na bëri të kalojmë dy orë mjaft të këndshme. Ceremonia organizohej nën mbikëqyrjen e Degës së Kulturës e Turizmit te Krahinës Lazio dhe të Seksionit të Turizmit të Provincës së Latinës. Në Komitetin Organizues të aktivitetit, bënin pjesë autoritete të njohura politike e shoqërore të Provincës së Latinës. Juria e tërë qëndronte në tavolinën e podiumit dhe i ftuar nderi ishte zgjedhur një nga firmat më të njohura të publicistikës italiane, Enzo Biagi.
Mbas dhënies së çmimeve të përmbledhjes së poezive, të projektit Pranvera, të qendrës së studimeve “Roma Europa 2000” për arkeologjinë, i erdhi radha paraqitjes së fituesit të Çmimit Ndërkombëtar të Poezisë. Me pakë penelata u skicua portreti i poetit shqiptar Visar Zhiti. U vu në dukje fakti se gjatë diktaturës komuniste, poeti i ri ishte dënuar me punë të detyruar, mbasi kishte shkruar poezi që nuk përkonin me modelet e t’ashtuquajturit “realizëm socialist”, ndërsa në vitet e fundit kishte patur detyrën e atasheut kultural të Shqipërisë në Ambasadën Shqiptare në Romë.
Gazetari i njohur Augusto Giordano, që me shumë dashamirësi e ftoi poetin në podium, i uroi atij jo vetëm suksese të mëtejshme në fushën e poezisë, por dhe rrugë të mbarë në detyrën e re që e priste tashmë në Vendin e tij mbasi, siç tha ai, Visar Zhiti linte detyrën që kishte deri tani në Romë.
Pastaj e mori fjalën Visari, që me gjithë emocionin e kuptueshëm para një salle me dëgjues të huaj e të panjohur, u shpreh shkurt dhe qartë. Falënderoi jurinë dhe organizuesit e ceremonisë për nderimin e madh që po i bënin, gjë të cilën ai e shihte si një shenjë dashamirësie dhe për Vendin që e lindi dhe i frymëzoi poezitë dhe uroi që deti që lidh dy brigjet e Vendeve tona, të shërbejë si një urë miqësie gjithnjë e më e fortë mes dy popujve tanë.
Nuk u zgjat më tepër, ndofta mund të thonte dhe gjëra të tjera, të fliste më shumë për veten, për të shkuarën, për t’ardhmen…! Preferoi të heshtë te, nganjëherë heshtja flet më shumë se fjalët.
Në ato çaste mendimi më ktheu mbrapa në vite. Ishte dimri i viteve 1980-‘81 në burgun kamp të Spaçit. Zona e tretë ku nxirrej piriti që shkonte në Laç, në Uzinën e Superfosfatit. Visari punonte në galeri me temperatura mbi 50° e, kur dilte jashtë me vagon gjente erën e ftohtë e temperaturën nën 0°. Ishin ditë e net lodhjeje e dëshpërimi, malli për familjet, të afërmit e qytetin e përbashkët të kujtimeve të rinisë, Lushnjen. Ishte kohë trishtimi e shpresash të venitura e të nëpërkëmbura nga diktatura gjakatare që çdo ditë shtonte numrin e djemve e të vajzave shqiptare, të dënuar me punë të detyruar në bazë të nenit famëkeq.
Ndofta i vinin parasysh dhe poetit të lëngimeve të burgut n’ato çaste ato skena, ndofta njëherësh u shkëputëm të dy nga ajo ceremoni për t’u rikthyer, qoftë dhe për disa sekonda, në ato bisedat tona atje në gropën e Spaçit të rrethuar me tela me gjemba e me policë…! Ndofta për të vazhduar atë bisedë instinktivisht poeti, u mat të zbriste nga podiumi e të kthehej në radhën e parë ku ishin dhe bashkëshortja dhe djali i vogël bukurosh e çamarrok.
Por gazetari paraqitës përnjëherësh e ndaloi dhe i’u lut të qëndronte dhe pak aty në podium. Nderimi për poetin nga Shqipëria duhej të ishte i veçantë, publiku duhej të dëgjonte poezitë që juria e konkursit i kishte quajtur të denja për Çmimin Ndërkombëtar të Poezisë. Pra, triptiku do të recitohej i gjithi e rasti e solli që ai që e recitoi, me mjeshtërinë e një aktori të vërtetë, të ishte nip i një shqiptareje.
Heshtja e thellë që shoqëroi recitimin ja linte sfondin zhurmës së lehtë të flladit të mbrëmjes së freskët që deti na ofronte si shpërblim për homazhin që njerëzit e kulturës i kushtonin atij me aq bujari. N’ato çaste m’u kujtua një frazë e Lamartinit, drejtuar arbëreshit të madh De Rada: ”Poezia ka lindur në brigjet tuaja dhe ajo duhet të kthehet atje”.
A mund t’i atribuohej kjo konsideratë e romantikut të madh francez poetit të talentuar myzeqar? Serioziteti dhe vëmendja e përqendruar e italianëve që atë mbrëmje dëgjonin “Vetëvrasja e atdheut”, ndofta ishin një përgjigje pohuese. Un, si shok i Visarit si bashkatdhetar e si bashkëvuajtës, ndjeva një emocion të thellë, një ngazëllim në shpirt e njëkohësisht një dhimbje. Breshëria e duartrokitjeve, që mbuloi sheshin sapo mbaroi recitimi, miratoi zgjedhjen e jurisë dhe mendimet e mija.
Spaç-San Felice Circeo, dy emra vendesh që i ndan jo vetëm deti dhe qindrat e kilometrave por dhe simbolika e dy botëve të kundërta që dallohen nga njëra tjetra në vlerësimin dhe respektin për nocione të tilla si liria, të drejtat e njeriut, puna, talenti dhe mbi të gjitha vetë njeriu. Fati desh që ne t’i provonim të dy botët, megjithëse ajo e Spaçit rëndoi aq shumë sa që kushtëzoi dhe praninë në këtë botën tjetër. Për Visarin fati qe më dashamirës.
Talenti poetik dhe përndjekja komuniste qenë letra krediti që i hapën dyert e politikës. Në fillim si deputet i Partisë Demokratike e më pas si funksionar në Ambasadën shqiptare në Romë ai, punoi me të gjitha forcat për ndërtimin dhe afirmimin e botës anti-Spaç. Në Romë pati mbi shpatulla një detyrë sa të vështirë aq dhe të rëndësishme: të bënte të njohur kulturën shqiptare në një Vend ku, kultura ka rrënjë mijëvjeçare. Personaliteti i tij prej poeti të njohur tashmë dhe në rrethet kulturore vendase sigurisht i jepte dorë në kryerjen e misionit të tij.
Ai mision që ka zanafillën në idenë e qëndrueshmërisë së Kombit, në interesat madhore të tij në komunikimin jetik për të me popujt e tjerë, në imazhin real dhe historik të tij, duhet të qëndrojë mbi lojërat e luftës për pushtet të partive politike të Tiranës. Njerëzit, që me zotësi mund t’a kryejnë atë mision kudo në botë duhet të jenë si ujët e pakët. Çdo Qeveri, që rasti e sjell të vijë në fuqi, ata persona duhet t’i vlerësojë e t’u japë vendin e duhur. Do t’ishte ky treguesi i parë i rëndësishme i normalitetit të një Shteti.
Ja pra, pse krahas krenarisë prej shqiptari (ndoshta isha i vetmi shqiptar i pranishëm në ceremoni veç të interesuarit dhe familjes), për këtë çmim ndjeva një dhimbje kur mësova faktin e transferimit të poetit dhe një fill dyshimi, nisi të pështillet në trurin tim. E di se zyrtarisht ky transferim motivohet me rregullat e qarkullimit në botën diplomatike, e di se askush në nomenklaturën shtetërore nuk do të pohojë se këtu kemi të bëjmë me një formë të sofistikuar të famëkeqes “luftë klasash”, por fakti që Visar Zhiti transferohet nga Roma për në Tiranë, më duket se vërteton diçka tjetër.
Është prirje e përgjithshme e të majtave, kur marrin pushtetin në dorë, të pushtojnë të gjitha institucionet shtetërore. Kjo prirje është më e fortë sa më afër ideologjisë origjinale qëndrohet e besoj se reformimi i socialistëve shqiptarë ende le mjaft për të dëshiruar.
Ndoshta Visar Zhiti do t’i shtohet numrit të pafund të nëpunësve të të gjitha niveleve, që në këta dy vjet qeverisjeje të Aleancës për shtetin janë zëvendësuar nga besnikët e partive në pushtet. Sido që të motivohet një veprim i tillë, për mendimin tim, mbetet i pajustifikueshëm dhe i dëmshëm, mbasi në një vend delikat e të rëndësishëm do të mungojë një person që, falë zotësisë së tij, ka krijuar premisat më të mira për të bërë një punë të dobishme në dobi të imazhit të Shqipërisë në Itali.
Jam i bindur se zotërinjtë Majko e Milo, e dinë mirë sesa vlen imazhi për të vënë bazat e ecjes përpara të Vendit tonë e, nuk dua të besoj se ata mund të kenë mendimin që shprehte dikur një ish Kryeministër: ”Ne vemë një hu, i themi të na e bëjë punën dhe ai na e bën”.
Të gjitha këto mendime më pushtuan trurin atë mbrëmje të bukur korriku, kur një poet nga Lushnja mori një çmim ndërkombëtar poezie në atdheun e Dantes, të Petrarkës, të Ariostos, të Leopardit, të d’Anuncios, të Montales, të Ungaretit, të Kuasimodos. Flladi i freskët, që frynte nga deti në San Felice Circeo, më dukej se vinte nga baladat e Shqipërisë, nga vargjet e Bagëti e Bujqësisë, të Milosaos, apo të Këngës së sprasme të Balës e në shpirtin tim plekseshin krenaria dhe dhimbja./ Memorie.al
