Ka kaluar një vit që kur presidenti i Serbisë, Aleksandër Vuçiç, kryeministri i Maqedonisë së Veriut, Zoran Zaev, ai shqiptar Edi Rama dhe Presidenti i Malit të Zi Milo Gjukanoviç u mblodhën në Tiranë për të zyrtarizuar një nga nismat më kontradiktore të rajonit, atë të Mini Shengenit.
Në Kosovë, e cila në atë kohë nuk i ishte bashkuar ende kësaj iniciative, Mini Shengenit u cilësua si një zëvendësim për mungesën e angazhimit të BE-së, një mjet për krijimin e një Jugosllavie të re apo përpjekje për të hequr vëmendjen nga mos hapja e negociatave të pranimit me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut.
Disa nga kritikët madje shkuan më tej për ta quajtur këtë iniciativë “një truk të lirë politik që do të dukej mirë vetëm në letër”.
Një vit më vonë, pas paktit në Shtëpinë e Bardhë, kryeministri i Kosovës Avdullah Hoti u bë pjese në një takim online me Ramën, Zaev dhe Vuçiç, ndërsa presidentja në detyre e Kosovës, Vjosa Osmani e bëri të qartë se asgjë nuk ka ndryshuar në mënyrën Mini-Shengeni perceptohet në Tiranë.
Në vizitën e saj të parë zyrtare në Tiranë, Osmani tha se Mini Shengeni Ballkanik ishte një “fatkeqësi”, për të cilën Rama kishte bindur edhe kryeministrin e Kosovës, zoti Hoti.
“Kam kam akoma të njëjtin qëndrim. Ia kam përcjellë kryeministrit Rama gjatë vizitës në nëntor dhe do ta përsëris të njëjtën gjë dhe këtu. Jam kundër Mini Shengenit. Ka shumë argumente mbi bazën e të cilëve kemi ndërtuar këtë qëndrim. Shpresoj ta bindim kryeministrin Rama që ky nuk është projekt që favorizon Kosovën dhe Shqipërinë. Dua të paktën të kemi një dokument. Ne vetëm flasim, por nuk kemi asnjë dokument se çfarë është ky Mini Shengen”, deklaroi ajo.
Ideja e krijimit të një “mini-Shengeni” erdhi në tetor të vitit 2019, pasi Kryeministri i Shqipërisë Edi Rama dhe Kryeministri i Maqedonisë së Veriut Zoran Zaev, së bashku me Presidentin e Serbisë Aleksandër Vuçiç u takuan në Novi Sad dhe deklaruan se kjo iniciativë është e hapur për të gjitha vendet e rajonit.
Për të promovuar këtë ide si një ide me të vërtetë rajonale, Serbia këmbënguli që gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor të bashkohen me nismën, madje edhe Kosovën, të cilën nuk e njoh. Kur u pyet, Vuçiç deklaroi se njohja në këtë çështje është e parëndësishme, pasi “nuk ka asnjë lidhje me lëvizjen e mallrave, njerëzve, shërbimeve dhe kapitalit”.
Nga ana tjetër, udhëheqësit e Kosovës ishin kundër idesë, deri në marrëveshjen e Uashingtonit, e cila theksonte se “Beogradi dhe Prishtina do të bashkohen në zonën” mini-Shengen “.
Ndërsa Bosnja dhe Hercegovina dhe Mali i Zi, pavarësisht shumë ftesave, kanë vendosur të mbeten spektatorë, ndërsa Presidenti malazez Gjukanoviç u bashkuar vetëm në takimin e Tiranës.
“Si ide, ‘mini-Shengen’ për fat të keq nuk arriti të ringjallë shkëndijën për bashkëpunim dhe bashkëpunim,” shpjegon Srđan Majstrović, Kryetar i Bordit Drejtues të Qendrës së Politikave Evropiane.
Një nga pyetjet kryesore vitin e kaluar, kur vendet njoftuan krijimin e iniciativës “mini-Shengen”, ishte nëse kjo ide do të bëhet thjesht një zëvendësim për mungesën e angazhimit të BE.
Iniciativa atëherë dhe për disa, ende, shihej thjesht si një mjet që do të lehtësonte shtyrjen e hapjes së negociatave të pranimit në BE me Shqipërinë dhe Maqedoninë e Veriut. Prandaj, vendet hezituan të bashkohen, duke besuar se kjo do të ngadalësonte ritmin tashmë të ngadaltë të integrimit të plotë në BE.
Cilat janë arritjet e Nismës?
Në nëntor, Vuçiç dhe Rama nënshkruan një marrëveshje që u mundësoi qytetarëve të Serbisë dhe Shqipërisë të hynin në territorin e dy vendeve me një kartë identiteti. Kjo marrëveshje ndërshtetërore midis dy vendeve u perceptua si një lëvizja e parë konkrete në bashkëpunimin gjatë gjithë vitit.
Gjatë të njëjtit takim, udhëheqësit e Shqipërisë, Maqedonisë së Veriut dhe Serbisë nënshkruan një memorandum për bashkëpunimin në luftën kundër pandemisë. Sipas memorandumit, të tre vendet tani do të ndajnë informacionin mbi virusin dhe për të udhëtuar midis tyre nuk do të kërkohej një tampon. Përveç kësaj, memorandumi përcakton që nëse qytetarët e një vendi infektohen ndërsa vizitojnë vendin tjetër, ata do të jenë në gjendje të marrin trajtim falas.
Pavarësisht këtyre rezultateve të prekshme, deri më tani duket se iniciativa është e mbivlerësuar ose të paktën ka akoma për tu dhënë.
A është “mini-Shengen” një domosdoshmëri me ekzistencën e Zonës Ekonomike Rajonale?
Në një rajon që është ngarkuar për dekada me konflikte shumëplanëshe, çdo formë e bashkëpunimit rajonal është shumë e mirëpritur, veçanërisht pasi është një nga kërkesat për anëtarësimin në BE.
Sidoqoftë, disa ekspertë vazhdojnë ta quajnë këtë iniciativë të panevojshme, apo edhe një marifet politik që përdoret për të fituar rezultate dhe për të krijuar një imazh të bashkëpunimit të fqinjësisë së mirë para BE-së, në vend të një iniciativë që do të kontribuonte për një integrim të dobishëm ekonomik të Ballkanit Perëndimor.
Arsyeja për këtë qëndron edhe tek Plani Shumëvjeçar i Veprimit për Zonën Ekonomike Rajonale (MAP REA), i vendosur në Samitin e Triestes në 2017, nën Procesin e Berlinit.
Qëllimet e “mini-Schengen” dhe MAP REA janë të njëjta, përfshinë lirinë e lëvizjes së mallrave, shërbimeve, njerëzve dhe kapitalit, por ndryshimi i rëndësishëm është se REA në fakt mbledh të gjashtë BB.
“MAP REA, zhvillimi i të cilit u koordinua nga Këshilli i Bashkëpunimit Rajonal (RCC) me kërkesë të Udhëheqësve të Ballkanit Perëndimor dhe mbështetur nga Komisioni Evropian (KE), synon të mundësojë qarkullimin e papenguar të mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe fuqisë punëtore, duke e bërë rajonin më tërheqës për investime dhe tregti dhe duke përshpejtuar konvergjencën me BE, duke sjellë kështu prosperitet për qytetarët e Ballkanit Perëndimor” thuhet në marrëveshjen e kësaj iniciative.,
Shumë ekspertë kanë paralajmëruar se që një ide si “mini-Shengen” të bëhet realitet “i duhet një strategji, një plan veprimi, objektiva, tregues, standarde, burime të disponueshme financiare dhe staf të kualifikuar”.
“Ne i kemi të gjitha këto elemente nga CEFTA dhe REA. Procesi i Berlinit që nga viti 2014 siguron mbështetjen politike ndërsa Komisioni i BE ofron mbështetjen financiare” thotë Ardian Hackaj, Drejtori i Kërkimit në Institutin e Bashkëpunimit dhe Institutit të Zhvillimit në Tiranë.
Që nga viti 2017, kjo formë e integrimit ekonomik arriti rezultate të dukshme. Një nga ato më të prekshmet është heqja e roamingut në rajon.
“Përfitimi më i dukshëm për qytetarët e rajonit tonë është fakti që ne tani po paguajmë 96% më pak tarifa roaming në të gjithë Ballkanin Perëndimor. Dhe që nga korriku 2021, kostot e roamingut do të jenë zero” deklaroi Maja Handjiska, shefe e Departamentit të Programit.
Falë procecit të Berlinit u nënshkruan dy memorandume të rëndësishme mirëkuptimi midis vendeve të rajonit për ofrimin e shërbimeve dhe për transformimin dixhital të Ballkanit Perëndimor. Të paktën deri tani, duket sikur kjo iniciative ka lënë totalisht në hije Mini Shengenin./ "GazetaSi"
