Ramin Jahanbegloo është një intelektual iranian i cili, nga pozicioni i tij akademik në Teheran, organizoi dialogje ndërkombëtare me intelektualët kryesorë të botës, nga Habermas te Rorty, nga Ashis Nandi te Dalai Lama, në epokën ende premtuese të Presidentit Khatami. Ai jetoi në Iran deri në vitin 2006, kur, nën Presidentin Ahmadinejad, u arrestua dhe u mbyll në burgun Evin për katër muaj të pafund torturash dhe pa gjyq. Vetëm shumë kohë pas arrestimit të tij, ai u akuzua, pa asnjë bazë, se kishte komplotuar për të kryer një "revolucion kadifeje" për të përmbysur regjimin. Falë edhe një fushate të madhe ndërkombëtare për të mobilizuar intelektualët dhe me angazhimin e qeverive të ndryshme evropiane, ai u lirua para se të ishte tepër vonë. Autor i eseve mbi pluralizmin kulturor dhe jo-dhunën. Për të kuptuar se kush është Ramini, do të mjaftonte të kujtonim se ai shkroi raporte dhe editoriale nga Auschëitzi në shtypin evropian ndërsa një fushatë për mohimin e Holokaustit ishte duke u zhvilluar në Teheran. Dikush mund të imagjinonte tek ai, shkroi Richard Rorty, një figurë e shquar e një Irani tjetër, që do të vinte.
Ju jetonit në Teheran, tani e ndani kohën tuaj midis Kanadasë dhe Indisë, zv. rektor në Universitetin Jindal në Delhi, jeni një intelektual kozmopolit, i lindur në Iran, por a e konsideroni veten ende një qytetar të angazhuar në jetën publike iraniane dhe shoqërinë civile?
"Pa dyshim, po."
Por a ekziston vërtet një gjë e tillë si sfera publike në Iran, duke pasur parasysh se regjimi pengon çdo diskutim të lirë?
"Jo në kuptimin liberal apo evropian të termit. Por, pavarësisht gjithçkaje, ende ekziston një shoqëri civile në Iran: intelektualë, feministë, aktivistë të të drejtave të njeriut dhe, mbi të gjitha, një masë e madhe të rinjsh - rreth 70% e popullsisë është nën 35 vjeç - të interesuar në art, mendim kritik, intelektualizëm evropian dhe global. Ata duan të shkojnë përtej regjimit islamik dhe të njohin botën. Ata nuk e pranojnë që identiteti iranian është i kufizuar në vlerat fetare të imponuara nga regjimi. Irani është i veçantë në kontekstin e Lindjes së Mesme pikërisht për shkak të popullsisë së tij të madhe, të arsimuar, të etur për ndryshim, pavarësisht dekadave të shtypjes."
Kemi parë shumë protesta të udhëhequra nga gra dhe burra të rinj. Por si mund të lindë një opozitë pa lirinë e fjalës?
"Faktori kyç është dixhitali. Të rinjtë kanë krijuar një "shoqëri civile virtuale" që regjimi nuk mund ta kontrollojë. Përmes mediave sociale, ata shprehen, lidhen, organizohen. Jo vetëm kundërshtarët, por edhe vajzat dhe djemtë e zakonshëm, feministët, artistët. Një shembull: disa vjet më parë, një grup të rinjsh bënë një video të tyre duke kërcyer me notat e këngës Happy nga Pharrell Ëilliams. E ngarkuan në internet. U arrestuan, por donin të thoshin: "Ndihemi ndryshe, jetojmë ndryshe". Është një gjest lirie, si kur në Rusinë Sovjetike njerëzit dëgjonin Beatles. Disa madje thonë se Beatles kontribuan në rënien e komunizmit. Edhe në Iran, refuzimi i mbulesës është një shprehje politike dhe kulturore në të njëjtën kohë. Lëvizja e grave e vitit 2022 po thoshte pikërisht këtë: duam të jetojmë ndryshe, jo vetëm të mbijetojmë".
Ata bënë krahasime me bombardimet amerikane të Luftës së Dytë Botërore. Tmerr dhe gjak, por në Itali, për shembull, po e afronin fundin e Musolinit dhe një klasë e re sunduese e kishte përgatitur tashmë të ardhmen. Në Iran, nga ana tjetër, vetëm frikë? Regjisori Panahi ose fituesja e Çmimit Nobel Narges Mohammadi thonë 'mjaft, kjo luftë nuk sjell asgjë'. Çfarë mendoni ju?
"Izraeli ka reaguar ashpër nga frika ekzistenciale, veçanërisht në lidhje me programin bërthamor iranian. Por sulmet nuk godasin vetëm objektiva ushtarake, ato përfshijnë edhe popullsinë civile. Iranianët kanë paguar tashmë një çmim shumë të lartë me luftën Iran-Irak, të cilën nuk e donin. Sot ndihen të izoluar, të lodhur, të frikësuar. Ata nuk duan të jenë pjesë e këtij ekuacioni lufte. Kjo është arsyeja pse artistët, intelektualët, aktivistët përpiqen të bëjnë që zëri i tyre të dëgjohet jashtë vendit: ata nënshkruajnë apele, publikojnë artikuj në Le Monde, ata thonë qartë se nuk e njohin veten në regjim. Por ata gjithashtu e dinë se nuk kanë fuqi të vërtetë për të ndaluar as Izraelin dhe as Pasdaranin. Ata që flasin për 'ndryshim regjimi' nuk thonë se si duhet të ndodhë. Ndërkohë, popullsia vuan. Por asnjë i ri nuk do të donte të luftonte për regjimin, edhe nëse kjo nuk do të thotë se ata miratojnë sulmet izraelite kundër civilëve".
A po e përdor regjimi luftën për të intensifikuar shtypjen, edhe pas protestave të vitit 2022?
"Absolutisht. Sa herë që popullsia nuk i përmbahet nacionalizmit shtetëror, regjimi shtyp. Ai ka frikë se opinioni publik do të ndahet nga propaganda islamiste. Dhe kështu shtyp me dhunë, sepse nuk ka argumente: qeveris me armë, jo me ide. Ka qenë kështu që nga viti 2009, dhe edhe sot nuk ka asnjë kanal dialogu midis popullit dhe regjimit. Njerëzit jetojnë në frikë dhe pasiguri."
Dhe a ka ndonjë shpresë për ndryshim nga brenda?
"Pushteti nuk është më në duart e fetarëve, por të Gardës Revolucionare. Ata kontrollojnë ekonominë, politikën e jashtme, tregtinë, energjinë bërthamore, marrëdhëniet me Kinën dhe Rusinë, madje edhe tregjet e zeza. Pas presidencës së Khatamit, gjithçka ka kaluar nën kontrollin e tyre. Kohët e fundit Khamenei u ka dhënë atyre kompetenca të reja. Nëse vazhdojnë në rrugën e konfrontimit, do të jenë në gjendje të shpallin gjendjen e jashtëzakonshme: në fakt ata tashmë po e bëjnë këtë, me pika kontrolli, patrulla nate, obsesion me spiunë. Parlamenti nuk ka rëndësi për asgjë. As Ministria e Punëve të Jashtme. Vetëm Pasdarani vendos".
Irani nuk është homogjen: Kurdët, sunitët, arabë… A mund ta copëtojë lufta vendin?
"Po, ekziston rreziku i ballkanizimit ose 'Libanizimit'. Minoritetet - kurdët, balukët, arabët - mund të armatosen, ndoshta me ndihmë të jashtme, për shembull nga Izraeli. Kur isha në burg dëgjoja të burgosur që flisnin gjuhën kurde dhe arabe: ata ishin disidentë nga rajonet kufitare. Elitat iraniane kanë pasur frikë prej tyre për një kohë të gjatë. Ata thoshin: përpiquni të mos përdorni shumë forcë, përpiquni të mos vrisni kaq shumë njerëz në Kurdistanin iranian ose Balukistan, sepse këta janë njerëz dhe fise që historikisht kontrollojnë kufijtë e Iranit. Nëse i luftoni, ata do t'i hapin kufijtë. Nëse i shtypni me dhunë, ato kufij hapen në kaos. Dhe pastaj lufta bëhet rajonale, jo më e brendshme. Për momentin regjimi thotë se është një luftë e kufizuar. Por realiteti është më i brishtë sesa e pranojnë ata".
A po dëshmojmë fundin e Boshtit të Rezistencës kundër Izraelit? Dhe çfarë do të nënkuptonte kjo?
"Regjimi iranian ka investuar për dekada në ndërtimin e një hegjemonie rajonale: Hezbollahu, Hamasi, Huthitët, Siria. Por sot balanca e fuqisë është përmbysur. Izraeli po fiton në Liban, Jemen, Gaza, por kjo përpjekje e Izraelit për t'u bërë një fuqi hegjemonike në Lindjen e Mesme nuk duhet të shndërrohet në një sipërmarrje hakmarrjeje. Për sa kohë që Izraeli e kupton këtë proces, establishmenti izraelit duhet ta kuptojë se nuk duhet ta transformojë Iranin në një Gaza të re. Irani është i izoluar, i mungojnë armët, e ka nënvlerësuar Mossadin dhe kapacitetin e tij për infiltrim. Izraeli ka mbështetjen e SHBA-së dhe Evropës dhe qeveria italiane është shprehur gjithashtu qartë. Askush në Perëndim nuk do ta mbështesë regjimin iranian. Në këtë pikë, e vetmja rrugë e qëndrueshme për Teheranin është diplomacia. Populli iranian nuk dëshiron bombardime, nuk dëshiron të vdesë. Ai dëshiron të jetojë. Por regjimi vazhdon të jetojë në iluzionin e heroizmit anti-Izrael. Nëse nuk ndryshon kurs, rrezikon vetëvrasje politike dhe ushtarake. Dhe nëse do të hynte në luftë edhe Amerika, ndoshta me Trumpin, regjimi mund të reagonte duke sulmuar Gjirin Persik, Arabinë Saudite, Katarin. Gjithçka mund të degjenerojë. Por tani nuk është më..." varet vetëm nga Izraeli. Varet nga Shtetet e Bashkuara dhe Evropa".
Komente
