Më 2 prill, presidenti Donald Trump shpalli tarifën doganore universale prej 10% për të gjitha importet dhe tarifa ndëshkuese më të larta për ato vende që kanë suficit tregtar të madh ndaj SHBA-ve.
Por çfarë janë saktësisht këto tarifa doganore dhe kush i paguan?
Sipas shumicës së ekonomistëve, koston e taksave doganore zakonisht e mbart vendi që i vendos ato. Importuesit amerikanë, përballë rritjes së kostos, mund të ndjekin dy rrugë: ose ta kalojnë çmimin shtesë te konsumatori, duke rritur çmimet finale të produkteve, ose ta mbajnë çmimin të pandryshuar dhe të heqin dorë nga një pjesë e fitimeve. Rrallëherë, barra bie mbi eksportuesit që ulin çmimet për të mbetur konkurrues – siç nuk ndodhi me Kinën gjatë presidencës së parë të Trump.
Në çdo rast, efekti i menjëhershëm është ulja e importeve. Por kjo nuk vlen për produkte luksi si Ferrari, Rolex apo Hermès, të cilat janë më të pandjeshme ndaj çmimeve. Për pjesën tjetër të mallrave, shumë varet nga sjellja e prodhuesve vendas, të cilët nuk paguajnë taksa doganore dhe, teorikisht, nuk kanë arsye të rrisin çmimet. Në praktikë, ndodh e kundërta: edhe ata rrisin çmimet, ndonëse në përqindje më të ulët, duke ndikuar kështu në rritjen e përgjithshme të inflacionit.
Ky fenomen u vu re më 2018, kur SHBA vendosi taksë doganore mbi lavatriçet kineze. Rritja e çmimeve nuk preku vetëm ato të importit, por edhe produktet vendase dhe, për efekt zinxhir, edhe lavastoviljet, të cilat nuk ishin subjekt i asaj takse.
Tarifa doganore: efekt ekonomik apo taktikë politike?
Ekspertët janë të ndarë. Disa mendojnë se vendosja e kundërtaksave nga vendet e prekura është kundërproduktive dhe dëmton edhe ekonomitë që i vendosin. Të tjerë besojnë se një qëndrim i ashpër mund ta detyrojë Trump të tërhiqet, sidomos përballë rritjes së çmimeve dhe pakënaqësisë së konsumatorëve amerikanë.
Nga ana tjetër, edhe pse taksat doganore mund të sjellin të ardhura shtesë për buxhetin, këto janë të kufizuara. Nëse taksat janë të ulëta, importet vazhdojnë dhe të ardhurat janë modeste. Nëse janë të larta, importet bien ndjeshëm dhe bashkë me to edhe të ardhurat.
A do të rikthehen fabrikat amerikane?
Trump ka premtuar rikthimin e prodhimit në SHBA, por ekspertët janë skeptikë. Investimet industriale kanë një horizont afatgjatë dhe një fabrikë nuk ngrihet brenda natës – duhen vite. Për më tepër, nuk ka asnjë garanci që këto taksa do të ekzistojnë ende në të ardhmen.
Edhe rilindja e “kollarëve blu”, pra punonjësve të industrisë, duket më shumë një iluzion sesa realitet. Në SHBA, që nga viti 2000, punësimi në sektorin prodhues ka rënë nga 12.5% në 7% të totalit. Të njëjtin trend e kanë ndjekur edhe Gjermania dhe Kina, për shkak të automatizimit dhe ndryshimit të strukturës ekonomike.
Po Evropa, e “mashtron” Amerikën?
Trump shpesh ka akuzuar BE-në për mospërballim të drejtë në tregti, por shifrat thonë ndryshe. Ndërkohë që në fund të viteve ‘90, SHBA dhe Europa kishin të ardhura për frymë të barabarta, sot amerikanët fitojnë mesatarisht 20% më shumë. Në fakt, ekonomia amerikane është shumë më dinamike: rritje e PBB-së mbi 3% në vit, papunësi 4%, bursë në rekorde historike.
Çfarë thonë të dhënat tregtare?
Në vitin 2024, SHBA kishin një deficit tregtar prej 157 miliardë eurosh për mallra, por një suficit prej 115 miliardë eurosh për shërbime. Bilanci i përgjithshëm ishte vetëm -30 miliardë euro, që përbën vetëm 0.10% të PBB-së së SHBA-ve. Sipas ekspertëve, këto janë shifra të papërfillshme në një ekonomi kaq të madhe.
Por është fakt që SHBA ka pasur një deficit të përhershëm tregtar që nga viti 1971, kur u hoq konvertueshmëria e dollarit në ar. Që atëherë, dollarët mund të “shtypen” për të blerë mallra dhe borxhi mund të zgjerohet në mënyrë të pakufizuar. Kjo e bën SHBA një vend që gjithmonë do të ketë deficit, sepse sistemi botëror funksionon mbi bazën e dollarit.
Përfundimi: Trump luan kartën e presionit, por me pasoja të paqarta
Taksa doganore është një armë e fuqishme politike, por me efekte komplekse dhe shpesh të kundërta me synimet fillestare. Konsumatorët paguajnë më shumë, prodhuesit vendas nuk rrinë pas dhe inflacioni rritet. Dhe ndërkohë që Trump premton rikthimin e industrisë dhe barazimin e bilancit tregtar, ekonomia globale ka rregulla të tjera – ku roli i dollarit dhe pozicioni unik i SHBA-ve janë elementë vendimtarë që e bëjnë deficitin tregtar më shumë një karakteristikë sistemike sesa një problem që mund të zgjidhet me tarifa./ Përshtatur nga La Repubblica
Komente
