Kush mund ta merrte me mend se emri i Gjergj Kastriot Skënderbeut është trashëguar i plotë nga pasardhësit dhe për më tepër se katër shekuj më vonë. Studiuesi Ramadan Sokoli ka zbuluar se nga dera e heroit tonë kombëtar, njëri nga pasardhësit, i datëlindjes 1820 ka jetuar në Rusi. Megjithëse emrin e parë e ka Vladimir si rusët, pas këtij emri e ndjek një varg i gjatë emrash të stër-stërgjyshit shqiptar, Gjergj Kastriot Skënderbeut, ku përfshihet edhe emri që i vuri Sulltani turk (Skënderbeu).
Pra, Vladimir Gjergj Kastriot Skënderbeu, që nga dokumentet njihet si një nga kompozitorët më të famshëm në botë e ka detyruar studiuesin Ramadan Sokoli në vitet ‘80 të rend në kërkim të gjurmëve të tij.
Po kush është ky kompozitor i madh që mbante emrin dhe mbiemrin e Heroit Kombëtar?
Ndoshta kjo është një ndër pikëpyetjet që lind në mendjen e shumë lexuesve, që tërhoqi vëmendjen e studiuesit të njohur.
Përgjigjen e kësaj pyetjeje e gjejmë të pasqyruar nga profesor Ramadani në revistën “Nëntori”, Nr. 12, të vitit 1984. Ai shkruan se emrin dhe famën e këtij kompozitori e ka zbuluar nëpërmjet disa letërkëmbimeve të Vladimirit mes artistëve dhe figurave të shquara të kohës. Një nga këto letërkëmbime që hedh dritë të plotë mbi portretin e këtij kompozitori të madh të Rusisë, por me gjak shqiptari, është ajo me një tjetër kompozitor të shquar I.A.S. Dargomizhski, i cili ndan pothuajse të gjitha shqetësimet me Vladimir Gjergj Kastriot Skënderbeun. “Në këtë letërkëmbim të dorëzuar në shtyp më 1874 dhe të botuar në Petërburg, më 1921-shin, gërshetohen gjithashtu pikëpamjet e tyre për artin, për njerëzit dhe krijimtarinë e tyre, duke pasqyruar njëkohësisht rrethanat apo kushtet përkatëse, me pengesat dhe vështirësitë që hasnin gjatë punës, së toku me disa dukuri negative të kalbëzimit ose shthurjes së shoqërisë cariste”, shkruan studiuesi Ramadan Sokoli.
Prof. Sokoli në studimin e tij shkruan se: “Para 105 vjetësh kur shtypi i kohës i disa vendeve të Europës kumtoi lajmin e vdekjes së Vladimir Gjergj Kastriot –Skënderbeut, vuri në dukje edhe prejardhjen shqiptare të këtij kompozitori. Ja si shkruante gazeta çeke “Zvetozar Obrazovy Dydenit” e datës 28.2.1879: “Pas një sëmundjeje të gjatë vdiq në 25 shkurt në Mogiljev të Dnejpërit, Vladimir Gjergj Kastriot Skënderbeu. Stërgjyshërit e të ndjerit dikur kanë qenë parësi e Shqipërisë; Të ndjekur nga turqit ata u detyruan të braktisin atdheun. Së pari u shpërngulën në Mal të Zi, pastaj së andejmi vajtën në Rusi. Edhe atje filluan të luftojnë trimërisht në ballë të ushtrisë, kundër osmanëve-siç dëshmon korrespodenca e oficerëve madhorë të kohës”.
Jeta dhe vepra
Vladimir Gjergj Kastriot Skënderbeu
Dihet se pa vdekjes së Skënderbeut shumë shqiptarë lanë vatrat e tyre dhe morën rrugën e mërgimit, për të mos iu nënshtruar zgjedhës. Trimëritë dhe aftësitë ushtarake ishin bërë të njohura në të gjithë Europën. “Prandaj çdo shtet kërkonte t’i joshte në gjirin e ushtrisë së vet”, shkruan Ramadan Sokoli.
Njoftimet që kemi rreth jetës dhe veprimtarisë së Vladimirit “nuk mjaftojnë për një jetëshkrim të plotë”, konstaton më tej ai. Dihet se që në moshë të njomë Vladimir Gjergj Kastriot Skënderbeu kishte marrë mësime rreth artit të tingujve, sepse ishte i dhënë me mish e me shpirt pas Muzikës. Kur u rrit shërbeu në fillim si kalorës i kurtit perandorak të Petërburgut, por më 1842 e braktisi karrierën ushtarake për t’u marrë kryesisht me muzikë. “Në banesën e tij organizonte mbrëmje muzikore ku nganjëherë merrnin pjesë dy nga kompozitorët më të shquar të muzikës klasike ruse Mihail Gjinka dhe Aleksandër Dargomizhski”, shkruan prof. Ramadan Sokoli. Sipas tij burimet historike dëshmojnë se Vladimir Kastriot Skënderbeu ka lënë pas një sërë shkrimesh muzikore, midis të cilave mund të përmendim disa romanca të kompozuara mbi vjershat e poetit M.I. Lermontov si dhe një kantatë dramatike të shoqëruar me Kuartet. Përveç këtyre ka lënë edhe disa kuartete harqesh. “Shtojmë se me kuartetin e parë u përfaqësua në një koncert të organizuar më 12.3.1849 në dobi të familjes së kompozitorit Varlamov; ndërsa me kuartetin e dytë merr pjesë në një konkurs të shpallur më 1868-n dhe vlerësohet me çmim të lartë artistik nga shoqata e muzikantëve rusë. Me sa duket veprimtaria artistike e këtij muzikanti ka qenë mjaft e gjerë”, shkruan prof. Sokoli. Në shkrimet dhe letrat e Vladimir Gjergj Kastriot Skënderbeut dalin në pah që ai krahas krijimtarisë merret edhe me kritikë muzikore dhe jeptë mësime muzike. Nga shkrimet në shtypin e kohës del se vlerësohej si një nga kompozitorët më të shquar. Ka mjaft shkrime në revistën “Ruskaja Starina” të vitit 1875, ku emri i V.GJ.K.S. gjendet në numrat 2,4, 6 dhe 7.
Prof. Sokoli zbardh 14 letrat dërguar V. Gj. K. Skënderbeut
Çfarë del konkretisht nga 14 letrat e kompozitorit rus A.Dargomizhskit dërguar kompozitorit të madh me origjinë shqiptare Vladimir Gjergj Kastriot Skënderbeut. Është e pamundur të renditet të gjitha, por po pasqyrojmë shkurt disa nga konkluzionet më kryesore të këtij letërkëmbimi.
Studiuesi Ramadan Sokoli shkruan se “Në letrën e parë të datës 10.8.1843 A.Dargomizhsgi shprehte kënaqësinë për fillimin e letërkëmbimit tërheqës me një njeri të cilin ai e vlerësonte jo vetëm për karakterin e për virtyte e larta, por edhe për talentin e tij muzikor” Në këtë studim thuhet se një vit më vonë Vladimir Gjergj Kastriot Skënderbeu shkoi në Vjenë. Atje u bë anëtar i një shoqate artistike ku u njoh me shumë kompozitorë dhe artistë vendës dhe qëndroi gjatë. Dargomishski ku kalonte nëpër Vjenë rrinte si mysafir tek V. GJ. K. Skënderbeu, dhe kur ikte në Rusi, nuk harronte t’i shkruante se i kishte takuar nënën dhe kishin biseduar gjerë e gjatë për të. I shkruante se do t’ia kthente një borxh të vogël që kishte marrë, por mes të gjitha këtyre e luste që të mblidhte dorëshkrimet, sipas një bisede që kishin bërë në Vjenë. Madje ai këmbëngulte “Të mbledhësh dorëshkrimet siç kemi biseduar”. Shumica e këtyre letrave ishin këshilla të një miku për njeriun që i dhuronte shkëlqimin rusisë në skenat e Europës, të një miku që edhe vetë mburrej me të, dhe madje në nëntekstin e tyre kuptohej se për koncertet në Europë, do të krenohej gjithë Rusia. 14 letra me siguri janë një shërbim i mirë për biografët, sepse dy kompozitorët janë tashmë si vëllezër dhe flasin për hallet e familjes, gëzimet, dasmat, hidhërimet, etj. Në një letër të datës 30.9.1848 kuptohet se artistët janë përfshirë në një fluks të madh aktivitetesh me vepra që kompozitorit i kërkohen të vihen në skenë. Dargomishski i shkruan edhe për operat e veta që do të vejë në skenë dhe gjatë bisedave profesionale nuk harron t’i theksojë Vladimirit që “ti je i talentuar”. “Letra jote i dashur mik Kastriot më gëzoi shumë. Ajo më tregoi se ti më kujton mua, dhe njëkohësisht më solli lajmin se ti u qëndron besnik Muzave”. Nëpërmjet këtij letërkëmbimi mësojmë njoftime shumë interesante për gjithë jetën dhe aktivitetin profesional të dy kompozitorëve më të talentuar të kohës.
Dhjetëra burra pretendojnë se janë stërnipër të Skënderbeut
Pretendimi i disa të huajve se janë pasardhës të Skënderbut, në fillim është marrë shumë seriozisht nga institucionet shtetërore. Por duke parë shprehjen e sharlatanizmit në argumentimin e faktit, ku nuk del qartë nëse janë ose nuk janë pasardhës të heroit tonë kombëtar, këto skena janë bërë tashmë qesharake. Në 2008-n ish-drejtori i MHK-së, z.Moikom Zeqo solli në Tiranë njëfarë Alessandro Kastriotas Scanderbeg, dhe kështu nisi historia e pretendentëve për trashëgimin e “fronit mitik” të Skënderbeut, saqë nuk vonoi dhe ish-atasheu i Kulturës në Itali, z.Ylli Polovina solli një tjetër pretendent që quhej Giorgio Maria Castriota Scanderbeg. Edhe pse ai argumenetonte që me Alessandro Scanderbegh nga Pardo “të dy jemi Kastrioti Skënderbe, të dy jemi krenarë që jemi përfaqësues të heroit të madh, por nuk kemi marrëdhënie të ngushta”, u mor e mirëqenë se ishte stërnipi i Skënderbeut
Ja ç’thotë Ramadan Sokoli për pretendetët stërnipa të Skënderbeut
Megjithëse vërtetohet se gazetat e Europës kanë shkruar që Vladimir Gjergj Kastriot Skënderbeu ka gjak shqiptari dhe rrjedh prej race fisnike si e ajo Kastriotëve, profesor Ramadan Sokoli me intuitën e tij prej shkencëtari e lë të hapur çështjen. Ai nuk e pohon apriori që pasardhësi Vladimir Skënderbeu është drejtpërdrejt stërnip, por as nuk e mohon. Kështu që ai u lë një rrugë të pashkelur studiuesve të gjejnë se kush prej dhjetëra pretedentëve Kastrioti është nga gjakut i Gjergj Kastriot Skënderbeut. Prof. Sokoli tregon se djali i Gjonit, të birit të Skënderbeut, nipi i tij që quajt Gjegji i dytë, duhet të ketë vdekur në 1540-n. Sipas tij deri në vitin 1600 mund të gjenden dokumente për vijimësinë e trashëgimtarëve të Skënderbeut. Por më pas është tepër e vështirë, për shkak edhe të shpërndarjes pak nga pak të arbëreshëve edhe në një emigrim të dytë në vendet e tjera të Europës, që nisën që nga Mali i Zi deri në Rusi e gjektë.
Kuptohet që mbiemri aq i gjatë Gjergj Kastrioti Skënderbeu nuk ka mbetur rastësisht duke vijuar katër shekuj ndër dhjetra stër-stërnipa. Kjo e komplikon çështjen. Ndaj si studiues dinjitoz dhe me mençuri profesor Ramadan Sokoli evidenton dhe veçon rastin në fjalë, por shkruan qartë se: “Historia përmend disa njerëz të quajtur me emër dhe mbiemër të heroit tonë kombëtar, si nipi i tij Gjegji II, një tjetër Gjergj Kastrioti përmendet si thesartar në Amalfi. Ky më 1550-n ngriti për vete një faltore në kryekishën e atij qyteti, ku ndodhet gjithashtu vendvarrimi i tij me këtë mbishkrim që e shqipërojmë nga latinishtja “Gjergj Kastrioti, bash burr i mirëfilltë e i përmendur për pastërtinë e virtyteve, e ndërtoi për vete dhe për pasardhësit sa ishte gjallë. Sipas këtij mbishkrimi është skalitur emblema e Kastriotëve me shqiponjën dykrenore dhe me një yll gjashtëcepësh mbi mburojë. Një tjetër Gjergj Kastriot përmendet po në atë vend si prokurator i Shën Lorencit. Përveç këtyre nga Kasriotët e përmendur nëpër krahinat e republikës së Venedikut, përmendet Skënderbeu i Ravenës, i cili u dallua si udhëheqës ushtarak gjatë shekullit të XVI. Ndërsa nëpër Italinë jugore që nga ajo kohë e deri në shekullin e XIX, përmenden pesë burra me të njëjtin emër dhe mbiemër të Heroit Kombëtar; Gjergj Kastrioti III, zoti i Shën Mitrit dhe Shën Kozmait në Maki të Kalabrisë; pastaj Gjergj Kastrioti IV (1718) dhe Gergj Kastrioti i V (1815-1842)”.
Pra studiuesi i njohur na lë të kuptojmë se falë ndonjë lidhjeje anësore me Skënderbeun, shumë familje e madje fise të tëra përpiqen të cilësoheshin si trashëgimtarë të Skënderbeut. Ramadan Sokoli thotë se “Ashtu si nuk kanë munguar orvatjet për t’ia mohuar shqiptarisë Gjergj Kastriotit, nuk kanë munguar as dëshirat për të krijuar lidhje farefisnie me të, jo vetëm nëpër Itali po dhe gjetiu...Për sa i përket Vladimir Gjergj Kastriot – Skënderbeut, megjithëse lidhjet e gjakut ndërmjet tij dhe heroit tonë kombëtar (sidoqofshin, anësore apo jo) kanë ngelur pa u sqaruar deri më sot, prapëseprapë njohja e jetëshkrimit dhe e veprimtarisë së këtij muziktari të vetëdijshëm, madje krenar për shqiptarësinë e tij, pa dyshim, e pasuron fondin e kulturës sonë”, argumenton në studimin e tij Profesor Ramadan Sokoli. Sidoqoftë, kompozitorin e madh rus, Europa e njeh si një shqiptar prej fisit të Kastriotëve.
