Kosova, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut kanë bërë përpjekje institucionale për të luftuar korrupsionin, por Turqia, Bosnja dhe Hercegovina, Mali i Zi dhe Serbia po tregojnë stagnacion ose rënie në këtë fushë, tha organizata Transparency International në një raport të ri.
Raporti, “Midis Reformës Anti-Korrupsion dhe Rënies” shqyrton aktorët kryesorë, pikat e forta dhe të dobëta në Ballkanin Perëndimor dhe sistemet e integritetit kombëtar të Turqisë. Hulumtimi u krye midis shtatorit 2022 dhe dhjetorit 2023.
Raporti thekson se pavarësisht një sërë reformash të integritetit të sektorit politik dhe publik, pjesërisht të synuara për të bërë përparim drejt integrimit në BE, njerëzit ende e shohin korrupsionin si një nga problemet më të mëdha në Ballkanin Perëndimor dhe Turqi.
“Ndarja e pushteteve ndërmjet ekzekutivit dhe legjislativit, sektorit të drejtësisë, integritetit politik, integritetit të sektorit publik, institucioneve mbikëqyrëse dhe shoqërisë civile dhe medias, në rolin e tyre si mbikëqyrës kundër korrupsionit, janë identifikuar si gjashtë fusha kritike që garantojnë përpjekje të mëtejshme kundër korrupsionit”, thuhet në raport.
Në Turqi, sipas Transparency International, përpjekjet kundër korrupsionit janë tërhequr në mes të konsolidimit të regjimit autokratik të vendit. Ndërkohë, në Serbi, përpjekjet kundër korrupsionit janë lënë në hije nga dobësimi i vazhdueshëm i institucioneve demokratike dhe forcimi i ndikimit të presidentit Aleksandër Vuçiç.
Të dy vendet janë shënuar si me procese zgjedhore problematike. “Proceset e gabuara zgjedhore po gërryejnë besimin e publikut në sistemin demokratik, me Serbinë dhe Turqinë që tregojnë shenja të rënies demokratike dhe manipulim të supozuar të procesit të votimit përmes blerjes së votave dhe mashtrimit”, paralajmëroi raporti.
Bosnja dhe Hercegovina ka treguar njëfarë progresi, por kjo mbetet e dëmtuar nga kompleksiteti i sistemit të saj të qeverisjes dhe mosmarrëveshjet e brendshme. Këto “bllokojnë reformat dhe çojnë në rregulla të gabuara midis shtetit dhe nivelit të entitetit – Federata e Bosnjës dhe Hercegovinës dhe Republika Srpska”, shtoi raporti.
Mali i Zi, tha TI, është përballur me paqëndrueshmëri politike, me tre qeveri në tre vjet, pas thyerjes së tre dekadave sundim nga Partia Demokratike e Socialistëve në 2020.
“Ndërsa ish-partia në pushtet mund të ketë humbur fuqinë institucionale, rrjetet e saj ende ushtrojnë ndikim të konsiderueshëm informal në pjesën më të madhe të sektorit publik. Kjo është instrumentale në ruajtjen e elementeve të kapjes së shtetit dhe mosndëshkimit shoqërues që ka destabilizuar qeveritë e mëvonshme”, thuhet në raport.
Kosova dhe Maqedonia e Veriut, vuri në dukje TI, u shfaqën si shembuj premtues në luftën kundër korrupsionit, duke arritur një trajektore në rritje në rezultatet e tyre në Indeksin e Perceptimit të Korrupsionit të Transparency International, CPI, që nga viti 2016.
Por rezultatet e CPI-së të Shqipërisë tregojnë stagnacion, pavarësisht reformave të rëndësishme. Procesi rigoroz i vetingut brenda gjyqësorit dhe prokurorisë tregon se reformat kanë ende nevojë për kohë për të treguar ndikim dhe nevojiten përpjekje shtesë.
“Vetingu i gjyqtarëve dhe prokurorëve për integritetin në Shqipëri rezultoi në një numër të lartë shkarkimesh – disa arbitrare – dhe krijoi mungesë të burimeve njerëzore, duke kontribuar ndjeshëm në një numër të madh çështjesh të mbetura. Kjo tregon se zgjidhjet për këto probleme mbizotëruese duhet të balancohen me kujdes dhe duhet të nxirret mësim nga vetingu dhe mekanizmat e tjerë që synojnë ta bëjnë sektorin e drejtësisë më të pavarur dhe më të përgjegjshëm”, thuhet në raportin e TI.
Në të shtatë vendet, shtoi ai, përpjekjet e bëra për të luftuar korrupsionin dhe rezultatet që rrjedhin variojnë nga fillimi i reformave të rëndësishme, te gërryerja aktive e kornizave anti-korrupsion si një mjet për të forcuar fuqinë e elitave në pushtet dhe si një aspekt i rënies demokratike.
Mali i Zi gjithashtu e gjen veten në rrezik të stagnacioni, për shkak të mungesës së reformave thelbësore.
“Dështimi i disa koalicioneve qeveritare që nga viti 2020 ka kontribuar në këtë, por në përgjithësi, këto qeveri kanë treguar pak vullnet politik për të zbatuar reformat kyçe që do të rrisnin aftësinë e vendit për t'u përballur me korrupsionin”, shtoi raporti.
Megjithatë, rezultati i CPI-së i Malit të Zi mbetet më i larti në rajon dhe është dukshëm më i lartë se Serbia, Bosnja dhe Hercegovina dhe Turqia. Sipas TI, ata përballen me sfida specifike qeveritare që bllokojnë dhe largojnë vëmendjen nga adresimi i çështjeve të korrupsionit.
Ndërhyrja e ekzekutivit në sistemin gjyqësor dhe emërimet publike, dhe rrjetet e klientelizmit ekzekutiv që lulëzojnë në mes të demokracisë së brendshme, janë ndër dobësitë kryesore që raporti i TI-së gjeti në të gjithë Ballkanin Perëndimor dhe Turqi. Për një dekadë ose më shumë, shumë nga këto vende kanë pasur në pushtet “të fortë”.
Në raport theksohej se në Serbi, Aleksandër Vuçiç ishte kryeministër nga viti 2014 deri në vitin 2017 dhe ka qenë president që nga viti 2017, ndërsa në Shqipëri, Edi Rama ka qenë kryeministër që nga viti 2013. Në Turqi, Rexhep Tajip Erdogan ka qenë president që nga viti 2014, pasi qe kryeministër nga viti 2003 deri në 2014.
“Bosnja dhe Hercegovina karakterizohet nga figura me ndikim si lideri i Bashkimit Demokratik Kroat, Dragan Coviç, i cili e ka pozicionuar veten si lider i kroatëve të vendit për më shumë se 20 vjet. Në nivel shtetëror dhe entiteti, Milorad Dodik është presidenti aktual i Republikës Srpska dhe ka mbajtur poste presidenciale dhe kryeministrore shtetërore që nga viti 2006, pavarësisht akuzave serioze për korrupsion kundër tij dhe sanksioneve të vendosura kundër tij nga Shtetet e Bashkuara”, thuhet në raport.
Ndryshe nga Bosnja, Mali i Zi ka pasur transformime politike që nga sundimi i zgjatur i Milo Djukanoviçit, i cili mbuloi postin e presidentit dhe atë të kryeministrit për më shumë se tre dekada.
Megjithatë, raporti vë në dukje se ndryshimi u pasua nga një periudhë turbulence politike, e karakterizuar nga shfaqja e tre qeverive të ndryshme në po aq vite, duke kulmuar në përballjen e fundit zgjedhore në tetor 2023.
“Në Maqedoninë e Veriut, nuk ka pasur një lider të fortë në tetë vitet e fundit, së bashku me mungesën e reformave thelbësore. Kosova ka përjetuar ndryshime të shpeshta në lidershipin e saj ekzekutiv, të karakterizuara nga qeveri të udhëhequra nga parti të ndryshme, duke kontribuar në një demokraci më të shëndetshme. Edhe pse ndryshimet e shpeshta nënkuptonin se qeveritë shpesh nuk i përmbushnin mandatet e tyre të plota, ato ndryshime ishin të nevojshme për të zgjidhur krizat politike të asaj periudhe”, shtoi raporti.
Vlerësimi i TI-së tregon se pika kryesore e pikave të forta dhe të dobëta në këto sisteme integriteti kombëtar qëndron tek ekzekutivi.
Nga njëra anë, tha raporti i TI-së, ekzekutivi ka pushtet të rëndësishëm, duke e bërë atë një aktor kryesor të aftë për të drejtuar dhe zbatuar reforma vendimtare kombëtare.
“Ky është rasti, për shembull, në Kosovë dhe Maqedoninë e Veriut, ku një ndarje më e madhe e pushteteve ka mundësuar përparimin më të madh në reformat kundër korrupsionit në rajon”, thuhet në raport.
“Megjithatë, ky pozicion bëhet një cenueshmëri kur ekzekutivi komprometohet nga interesat e liderëve të fuqishëm të partive politike dhe miqve të tyre, në përpjekjen e tyre për fitime të paligjshme dhe ruajtjen e pushtetit politik. Kjo është veçanërisht e vërtetë për vendet me ndarje më të dobët të pushteteve, si Turqia dhe Serbia”, paralajmëroi ai.
Si masë urgjente, TI rekomandoi që qeveritë dhe legjislaturat kombëtare të ofrojnë më shumë burime financiare dhe njerëzore për agjencitë kundër korrupsionit në Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Kosovë, Maqedoninë e Veriut, Serbi dhe Turqi, si dhe për institucionet supreme të auditimit në Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Kosovë, Maqedoninë e Veriut dhe Serbi dhe për organet e menaxhimit të zgjedhjeve në Shqipëri, Bosnje dhe Hercegovinë, Mal të Zi, Maqedoninë e Veriut dhe Turqi./ Reporter
