Shteti i Qytetit të Vatikanit është shteti më i vogël i pavarur në botë, si për nga shtrirja territoriale ashtu edhe për nga popullsia. Ka një sipërfaqe prej rreth 44 hektarësh (0,44 km²), e barabartë me rreth 0,17 milje katrore. Ndodhet në zemër të Romës dhe kufizohet ekskluzivisht me Italinë.
Kontrolli i kufijve
Vatikani nuk ka kufij fizikë si barriera ose mure të dukshme kufitare, pasi territori i tij është i rrethuar nga muret e Vatikanit dhe Sheshi i Shën Pjetrit, që është i aksesueshëm lirisht nga ana italiane. Megjithatë, ekzistojnë forma të kontrollit të sigurisë në disa pika hyrjeje:
Kontrolli i personave: Ndërsa shumica e turistëve mund të hyjnë lirisht në Sheshin e Shën Pjetrit dhe të vizitojnë Bazilikën e Shën Pjetrit, hyrja në zona të caktuara të rezervuara të Vatikanit, si Kopshtet e Vatikanit, rezidenca papale dhe ndërtesat administrative, kontrollohet rreptësisht. Rojet Zvicerane dhe Xhandarmëria e Vatikanit merren me sigurinë dhe mbikëqyrin hyrjet.
Hyrja për arsye zyrtare ose banimi: Për të hyrë në zona të rezervuara, si rezidenca e Papës ose ndërtesat qeveritare, është I nevojshëm një leje e veçantë. Kjo vlen edhe për punonjësit e Vatikanit dhe për banorët e përhershëm.
Kontrollet për sigurinë e brendshme: Edhe pse nuk ka kontrolle doganore të mirëfillta në kufi siç ndodh mes shteteve sovrane më të mëdha, Vatikani mban një nivel të lartë të sigurisë së brendshme, veçanërisht gjatë ngjarjeve të rëndësishme si audiencat papale ose festimet fetare, për të cilat instalohen detektorë metalesh dhe barriera të përkohshme.
Në përmbledhje, edhe pse nuk ka “kontrolle kufitare” në kuptimin klasik, ka masa sigurie për të rregulluar dhe kufizuar hyrjen në disa zona të Vatikanit, kryesisht për arsye sigurie dhe mbrojtjeje.
Marrëdhëniet midis Shtetit të Vatikanit dhe Italisë
Marrëdhëniet midis Shtetit të Vatikanit dhe Italisë janë rregulluar kryesisht nga Paktet e Lateranit, të nënshkruara më 11 shkurt 1929. Këto marrëveshje i dhanë fund "Çështjes Romane", e cila kishte filluar me marrjen e Romës nga Mbretëria e Italisë në vitin 1870. Paktet e Lateranit përbëhen nga tre dokumente kryesore:
- Traktati: Rrëfen Qytetin e Vatikanit si një shtet të pavarur dhe sovran. Italia njeh sovranitetin e Selisë së Shenjtë mbi këtë territor të vogël.
- Marrëveshja financiare: Italia angazhohet për të kompensuar Selinë e Shenjtë për territoret e humbura me bashkimin e Italisë.
- Konkordati: Rregullon marrëdhëniet midis Kishës Katolike dhe Shtetit Italian. I garanton Kishës disa privilegje, si mësimi i fesë katolike në shkollat publike dhe njohja e martesave fetare.
Në vitin 1984, Paktet e Lateranit u rishikuan me një marrëveshje të re të njohur si Rishikimi i Konkordatit, e nënshkruar ndërmjet qeverisë italiane dhe Selisë së Shenjtë. Me këtë rishikim:
- Hiqet feja katolike si feja shtetërore.
- Mësimi i fesë katolike në shkollat publike bëhet fakultativ.
- Futet mekanizmi i 8 për mijë, përmes të cilit qytetarët italianë mund të caktojnë një pjesë të taksave të tyre në favor të Kishës Katolike ose feve të tjera të njohura nga shteti.
Këto marrëveshje sigurojnë një ekuilibër midis pavarësisë së Kishës Katolike dhe laicitetit të Shtetit Italian.
Sovraniteti i Vatikanit
Shteti i Vatikanit është një entitet sovran me një organizim të vet politik dhe juridik, i pavarur nga Shteti Italian. Megjithatë, ka disa fusha ku Vatikani ushtron sovranitet të plotë dhe të tjera ku, për shkak të marrëveshjeve ose natyrës ndërkombëtare të disa çështjeve, sovraniteti i tij mund të jetë i kufizuar. Ja një përmbledhje:
Fushat ku Shteti i Vatikanit është plotësisht sovran:
- Çështjet fetare dhe doktrinore: Kisha Katolike dhe Vatikani kanë autonomi të plotë në çështjet fetare, doktrinore dhe liturgjike. Papa është autoriteti më i lartë, dhe Shteti Italian nuk ka ndërhyrje në këtë fushë.
- Politika e brendshme: Vatikani ka sistemin e vet qeverisës, me Papën si kryetar shteti dhe organe administrative e legjislative të brendshme si Kuria Romake dhe Komisioni Papnor për Shtetin e Qytetit të Vatikanit. Ligjet e Vatikanit janë autonome dhe nuk janë subjekt i legjislacionit italian.
- Politika e jashtme: Vatikani ka një politikë të jashtme të pavarur, duke mbajtur marrëdhënie diplomatike me mbi 180 vende dhe organizata ndërkombëtare si Kombet e Bashkuara. Selia e Shenjtë njihet si një entitet sovran i pavarur në nivel ndërkombëtar.
- Administrimi ekonomik dhe financiar: Vatikani ka një ekonomi dhe një sistem bankar të pavarur, me institucione si IOR (Instituti për Veprat e Fesë). Megjithëse bashkëpunon me autoritete të tjera për çështje të transparencës dhe rregulloreve financiare, ai mban sovranitetin në kontrollin e burimeve të tij ekonomike.
- Drejtësia dhe rendi publik: Vatikani ka sistemin e vet gjyqësor dhe gjykata për të trajtuar shkeljet e ligjeve të brendshme. Forcat e tij të policisë (Xhandarmëria) dhe Rojet Zvicerane sigurojnë rendin dhe sigurinë publike brenda territorit të Vatikanit.
Fushat ku Shteti i Vatikanit nuk është plotësisht sovran:
- Marrëdhëniet tregtare dhe ekonomike me jashtë: Vatikani nuk ka një ekonomi të vërtetë tregu. Për shumicën e mallrave dhe shërbimeve, ai varet nga Italia dhe nga vendet e tjera me të cilat tregton. Madhësia e tij e vogël dhe burimet e kufizuara ekonomike e detyrojnë të bashkëpunojë me Italinë në fusha si infrastruktura dhe furnizimet.
- Kriminaliteti ndërkombëtar: Për çështje të kriminalitetit të organizuar ose krime të rënda ndërkombëtare (p.sh. pastrimi i parave), Vatikani bashkëpunon me autoritetet italiane dhe ndërkombëtare. Megjithëse ka një drejtësi të tij të brendshme, në këto raste sovraniteti i Vatikanit mund të jetë pjesërisht i nënshtruar ndaj marrëveshjeve ndërkombëtare dhe bashkëpunimit me shtete të tjera.
- Shtetësia dhe rezidenca: Edhe pse Vatikani administron politikat e veta për shtetësinë dhe rezidencën, madhësia e vogël e shtetit dhe nevoja për ndërveprim me Italinë bëjnë që banorët dhe qytetarët e Vatikanit shpesh të jenë subjekt i rregullave italiane, veçanërisht kur largohen nga territori i Vatikanit.
Në përmbledhje, Vatikani është sovran në të gjitha çështjet e brendshme, fetare dhe politike, por madhësia dhe pozita e tij gjeografike e bëjnë të nevojshme bashkëpunimin me Italinë dhe shtetet e tjera për fusha të natyrës ekonomike, tregtare dhe të sigurisë ndërkombëtare.
