Gazetarja Daphne Caruana Galizia u vra më 16 tetor të vitit 2017, një bombë e vendosur poshtë makinës së saj, i mori jetën gazetares malteze. Shkak u bë investigimi i saj mbi Korrupsionin e lartë dhe lidhjet e shtetit me mafien. Djali i gazetares, Matthew Galizia, tregon për Report Tv se pavarësisht se i ka përjetuar situatat e nënës së tij, gazetari nuk duhet të tërhiqet nga detyra e tij.
Intervista e plotë me gazetarin Matthew Caruana Galizia
-Nëna juaj ka qenë një nga gazetaret më të guximshme në botë dhe si pasojë e punës së saj ju e humbët atë. Si shkoi investigimi, ju e keni ndihmuar atë, për sa kohë keni punuar për “Panama Papers”?
GAZETARI-Fillova të punoj me Panama Papers në 2015. Kjo ishte koha kur iu bashkova ICIG, organizata që e publikoi. Kur u nuhat historia e Panama Papers nëna ime që e nisi investigimin nga Malta, zbuloi se Ministri i Energjisë dhe Shefi i Kryeministrisë lidheshin me kompani sekretete në Panama dhe kështu ajo filloi të plotësonte pazëllin se përse këtyre zyrtarëve të lartë të shtetit iu duheshin këto kompani. Ajo zbuloi se kompanitë merrnin paga nga dikush që ishte i përfshirë në një projekt energjetike në Maltë. Ajo zbuloi emrin e kompanisë sekrete në pronësi të një biznesmeni, bëri një artikull për këtë histori dhe kjo shkaktoi atentatin ndaj sa. Shkaktarët nuk donin që nëna ime të dilte në konkluzionet finale sepse aty bëhej fjalë për korrupsion masiv në energjetikë në Maltë.
Dhe pikërisht ky investigim e çoi në vrasje!
-Edhe ju keni punuar si gazetar, keni qenë ndonjëherë në rrezik për shkak të detyrës, keni marrë paralajmërime për të mos e vazhduar më punën që keni qenë duke ndjekur? Qoftë ju vetëm apo edhe kur punonin bashkë me nënën tuaj.
GAZETARI -Po, e kam përjetuar më parë, kryesisht censurë. Isha duke punuar në një projekt me disa kolegë për një gazetë dhe redaktori i gazetës na vendoste nën një trysni të madhe për të ndryshuar gjetjet e investigimit tonë. Dhe kur i thamë se nuk do e bënim, ata na kërkuan të lemë disa pjesë të gjetjeve jashtë artikullit. Reagimi ynë ishte dorëheqja. Ne të gjithë u larguam nga ekipi dhe kështu u gjenda duke punuar në Panama Papers sepse isha duke parë për një punë të re. Por nëna ime mori shumë kërcënime me pritshmërinë se do të frikësohej. Jam paditur 4 herë. Një herë nga kryeministri i Maltës i cili ende lufton kundër meje, ndërsa herët e tjera nga njerëz të biznesit. Nëna ime ishte paditur 50 herë në gjykata gjatë jetës së saj. Llogaritë e saj Bankare ishin të bllokuara, na dogjën shtëpinë, qentë na i vranë. Dua të them se ishin kërcënime të njëpasnjëshme.
-Sa i takon qëndrimit tuaj familjar, si është të luftosh për drejtësi për njeriun që doje më shumë?
GAZETARI-Për mua nuk është gjëja më e lehtë që duhet të bëj në jetë.
Por sigurisht nuk është një barrë që duhet ta mbajë kushdo dhe kjo më takon mua, familjarëve të mi, të gjithëve ne që na takon të kërkojmë drejtësi për nënën time. Nuk është një situatë me të cilën duhet të merret ndonjë tjetër. Ne si shtete kemi harxhuar miliona e miliona euro për policinë, prokurorë, gjyqtarë, dhe ajo që presim në këmbim është që këto institucione të na tregojnë se kemi një terren të sigurt për të punuar. Kështu që ne i paguajmë ata për një punë që ata nuk e bëjnë si duhet. Kjo është arsyeja se përse duhet të jemi të lirë të jetojmë jetët tona. Të bëjmë gazetari. Po, ka gjithmonë përplasje mes gazetarëve dhe qeverive apo gazetarëve dhe bizneseve sepse njerëzit nuk duan të mbahen arkiva. Por sigurisht kur flasim për dhunë, sulme këto janë të papranueshme. Ajo që presim është që këto institucione të luftojnë krimin e organizuar, korrupsionin, ose të çojnë kriminelë në burg. Apo të çojnë në burg politikanë të korruptuar dhe personalitete të biznesit. Nuk bëjnë si duhet punën. Ky është rezultat i dhunës së ushtruar ndaj gazetarëve sepse nëse autoritetet do ta bënin punën në mënyrën e duhur ne nuk do të shqetësoheshim se do të sulmoheshim ose vriteshim. Nuk do të shqetësoheshim për asgjë nga këto. Këto ndodhin në një situatë mosndëshkueshmërie.
-Ke edhe një vëlla më të vogël që edhe ai është gazetar. Ajo që dalloj është se mund të jeni ndikuar nga puna e nënës tuaj ose pasioni i saj për të ndjekur këtë profesion. Kështu duket sikur e keni zgjedhur këtë profesion për shkak të saj. Ka tentuar ajo ndonjëherë të ju ndalojë ju dyve të bëheni gazetarë duke e ditur rrezikun?
GAZETARI-Nëna ime ka qenë gjithmonë krenare për atë që bëja në gazetari. Vëllai im u motivua të bëhej gazetar për shkak të nënës sonë. Jam i sigurt se nëse ajo do e shikonte atë sot do të ishte shumë krenare.
-A ju sugjeroi të studionit gazetari apo nuk donte që të ndiqnit hapat e saj?
GAZETARI-Jo, ajo thonte se duhet të bësh atë që di të bësh më mirë, duhet të bësh atë që do.
-Gjatë kohës që Dafne Karuana Galizia u vra, vëllai juaj i madh ishte diplomat. Si e ka ndikuar kjo atë por edhe pjesëtarët e tjerë të familjes nga ana emocionale profesionale por edhe ligjore?
GAZETARI-Vëllai im diskriminohej në punë. Nuk lejohej të bënte punën e tij për shkak të ndërhyrjeve. Dhe këto ndërhyrje thureshin vetëm dhe vetëm si kërcënime ndaj nënës. Kështu që mesazhi ishte aty për nënën time që nëse ajo vazhdonte të kritikonte qeverinë, nëse ajo vazhdonte të investigonte korrupsionin, ata do ta bënin jetën e vëllait tim të madh si diplomat të pamundur. Dhe këtë bënë. E dërgonin vëllait në poste diplomatike, më pas e rikthenin pas një viti, ia vështirësonin marrjen e vizës bashkëshortes së tij. Thjeshtë ia bënin jetën e vështirë. Por sigurisht synimi ishte të dërgonin një mesazh që nëse ti kritikon qeverinë dhe ke një të afërm që punon me qeverinë, ai do të diskriminohet në punë. Por në fakt kjo nuk ka ndikuar shumë sepse nëna ime merrte mesazhe dhe unë tani marr mesazhe të tilla që thonë kam këtë informacion por nuk e nxjerr dot sepse kam një kushëri apo një vëlla që punon në shtet dhe do ta përdorin për të intimiduar të afërmin tim. Këto lloj intimidimesh kanë një efekt të madh.
-Si i shikon gazetarët? Duan të investigojnë dhe të publikojnë apo preferojnë të publikojnë ato që u lejojnë redaksitë edhe sepse nuk duan të përballen me qeveritë dhe institucionet?
GAZETARI-Është e vështirë të kesh një përgjigje por mendoj se është shumë e lehtë për sistemin e medieve dhe të shteteve që të kthehen në ankimime. Gazetarët ndonjëherë i japin drejtimin e gabuara gjendjeve. Për shembull thjeshtë pranojnë situatën ashtu siç është dhe nuk përpiqen ta përmbysin. Kjo të drejton në një ndjesi vetëmohimi si përshembull kur një institucion nuk na kthen përgjigje e pranojmë si diçka normale. Për shembull kur një burim të jep një informacion por të thotë mos më përmend sepse kam frikë se do të diskriminohem, ne e pranojmë këtë si diçka normale por nuk është. Kjo është një shenjë se njerëzit në shoqëri nuk janë të lirë. Nëse do të ishin nuk do të shqetësoheshin për gjëra të tilla.
-Mendon se ekziston ndonjë shtet që e ka këtë liri për shtyp por edhe për njerëzit e thjeshtë?
GAZETARI-Ka disa valë, dhe mendoj se Shqipëria është në një situatë të keqe. Gazetarët kërcënohen kur artikulojnë publikisht disa gjëra ose kur investigojnë korrupsionin apo krimin e organizuar. Sigurisht që ka vende që janë më mirë, nuk them që ka vend perfekt, por kjo s’ do të thotë që janë të gjitha njësoj.
-Tani po udhëton rreth Evropës me shoqatën tënde për lirinë e fjalës . Si e shikon lirinë e shtypit nga një vështrim më i gjerë? Çfarë duhet të bëjmë për të ndryshuar gjërat?
GAZETARI-Është puna e shtetit të sigurojë se ka një ambient funksional të medieve, që gazetarët të jenë të lirë të shprehen pa iu trembur kërcënimit dhe frikësimit. Kjo është detyra e shtetit por për të na ndihmuar ne të rregullojmë gjërat na duhet ndihma e gazetarëve që të raportojnë atë se çfarë u ndodh atyre. Duke i dokumentuar, nuk e kam fjalën për t’i postuar në Facebook por e kam fjalën për të folur me një organizatë ndërkombëtare, të sigurohen që kërcënime serioze të dokumentohen nga Këshilli i Evropës. Kjo është shumë e rëndësishme sepse na duhet ky grumbullim dokumentacionesh për gazetarët e kërcënuar. Pa këtë është shumë e vështirë të kërkosh e të punosh për ndryshim.
-Duke folur për Shqipërinë, me shumë mundësi shumica e kolegëve tanë nuk raportojnë atë që u ndodh në këto raste sepse nuk ka pasur drejtësi apo sepse edhe nëse e kemi ngritur zërin asgjë s’ka ndryshuar. E ndeshni këtë qëndrim të gazetarëve edhe në vende të tjera?
GAZETARI-Sigurisht që shikoj pesimizëm në shumë shtete dhe po mundohemi ta ndryshojmë këtë gjendje. Mendoj se ajo që kemi parë në Maltë tregon se jemi në një situatë alarmante. Duhet të vazhdojmë të dokumentojmë gjërat që ndodhin, kështu ishte edhe parimi i nënës time. Ajo mendonte se s’kishte rëndësi se sa keq është situata apo s’ka rëndësi se sa e pashpresë duket, puna jonë është të shkruajmë se çfarë ndodh sepse një ditë do të vijë koha që ato shkrime do të jenë të dobishme.
-Në sa vende ke punuar me këtë projekt?
GAZETARI-Kam qenë më Mal të Zi, Kosovë, Slloveni.
Deri tani mendoj se ka shkuar mirë por… po! Ka shumë pesimizëm. Gazetarët ndjejnë se kërcënimet ndaj tyre nuk janë hetuar. Por në fakt nuk duhet ta them kështu, jam i bindur se rastet e tyre nuk janë hetuar në mënyrën e duhur!
-Mendoni se nuk bëhen hetime sepse kanë trysni nga qeveritë apo për shkak të trajtimit që kanë gazetarët? Kur them trajtim e kam fjalën që nga pagat e deri tek të drejtat.
GAZETARI-Kjo është një temë që doja të preknim. Situata e gazetarëve, që ata nuk paguhen mirë, që trajtohen shumë keq nga redaksitë për të cilat punojnë , kjo është një tjetër shkelje e të drejtave të njeriut. Shteti duhet të sigurohet se ka respekt për të drejtat e njeriut në një ambient pune të sigurt dhe dinjitoz. Për momentin gazetarët nuk e kanë këtë. Ata nuk paguhen mirë, nuk paguhen në kohë, ndonjëherë nuk paguhen fare, s’kanë kontrata të mira pune, nuk kanë përfitime sociale, nuk që të përfitojnë gjysmë pagese, ka një sasi të madhe të censurës, vetëcensurë që vjen nga trysnia e redaktorëve, pronarëve apo bizneseve që kontrollojnë organizatat mediatike. Kështu ka probleme për të drejtat. Këto janë probleme që nuk zgjidhen me një nga mënyrat që unë kam dëgjuar. Duke krijuar një lloj licencimi që do u japë status ligjor gazetarëve. Nuk do të zgjidhet kështu me këtë status legal, vetëm sa do ta përkeqësojnë. Me këtë sistem ju i lejoni qeverive të vendosin se kush mund të bëhet gazetar dhe kush nuk mund të bëhet. Doni t’i jepni forcë qeverisë të vendosë për këtë? Mendoj se është ekstremisht e rrezikshme. Mendoj se është shokuese që një sistem si ky është propozuar në një shtet si Shqipëria që ka jetuar nën regjimin komunist. Kështu që, njerëzit e këtij vendi e kanë fituar një eksperiencë për të mësuar nga kjo. Ka qenë një sistem i tillë gjatë komunizmit. Kështu nuk ju duhem unë të vij të ju them që sistemi është i keq. Ju e dini sepse ju e keni jetuar. Nuk e besoj se një ide si kjo është propozuar pas eksperiencës me komunizmin.
-Dhuna e politikanëve ndaj gazetarëve nuk është diçka e re, duket se do të vazhdojë edhe pse kritikojnë kundërshtarët e tyre për këtë. Cili është mesazhi juaj për politikanët dhe për reagimin e gazetarëve kundrejt politikanëve?
GAZETARI-Nuk kam një mesazh për politikanët. Ata e dinë se sjellja e tyre nuk është e mirë por e bëjnë sepse duan që gazetarët të jenë armiqtë e popullit. Por gazetarët janë aleatët e publikut jo armiqtë. Ata e bëjnë sepse duan që vëmendja të jetë tek gazetarët dhe jo tek njerëzit që ata investigojnë dhe raportojnë për ta. Gazetarët duan të raportojnë për zyrtarë të shtetit, për sipërmarrës, për lidhjet e krimit të organizuar, për korrupsionin. Pra ata e heqin vëmendjen nga vetja dhe e kthejnë mbrapsht që vëmendja të jetë tek ne. Është e qartë pse e bëjnë këtë. Kështu mesazhi im nuk është për politikanët por për gazetarët.
Një: Duhet të kesh një lëkurë të trashë për të qenë të gjendje t’i bësh ballë ofendimeve të tilla nga politikanët.
Dhe dy: Kur ata na ofendojnë në atë mënyrë, ne duhet ta dokumentojmë.
Kështu rendisim dëshmitë për atë që ndodh.
Është shumë e rëndësishme, ne duhet të reagojmë në këtë mënyrë pragmatike, ku ne nuk lejojmë që puna jonë të cënohet nga ajo c’ka thonë ata dhe në të njëjtën kohë ne sigurohemi që është e dokumentuar në Organizatat Ndërkombëtare. Kështu ne kemi të dhëna se si trajtohen gazetarët kë këto vende.
-Ju shoh shumë të apasionuar kur flisni për gazetarinë, drejtësinë dhe politikën. Si të bën të ndihesh kur udhëton rreth Ballkanit dhe flet për historinë tënde?
GAZETARI- Ndonjëherë Ballkani mund të bëhet shumë depresionues. Marr përgjigje nga njerëz që thonë "ohh nuk e di sa keq është situate, raportojmë këto gjëra por s ndodh ndonjë gjë asnjëherë". Mesazhi që përpiqem të përçoj është se Malta ka kaluar përmes kësaj situate ekstremist të keqe. Duke përdorur këto instrumente si Këshilli i Evropës për Lirinë e Medies dhe regjistrimin e rasteve, kemi bërë të mundur që të bëjmë një avokaturë të mirë për mediet duke nisur të ndryshojmë situatën e medieve në vend por fillimisht duhet të grumbullohen provat.
-Sot të gjithë e njohim nënën tuaj. Por duke parë fotografinë e saj duke dëgjuar historinë e saj nuk bëjmë dot një lidhje. Nuk duket si një grua që lufton për të drejtat e saj dhe të njerëzve mbi të drejtën për të ditur për korrupsionin. Duket shumë paqësore. Si e mban mend? Si ishte ajo si grua, si nënë dhe si gazetare?
GAZETARI-E mbaj mend si dikë që gjithmonë ka mbajtur qëndrim për veten. Gjithnjë i ka përballuar ata që e kanë bullizuar. Është sikur ajo e ka ditur gjithmonë se çfarë ishte e mirë dhe çfarë e gabuar dhe mund ta shquante shumë shpejt.
Nëse dikush i thonte asaj se e dinte që ishte gabim, ajo do të përgjigjej. Do të ngrinte zërin. Në një farë mënyre ti ishe gjithashtu ishe e saktë, që ajo ishte shumë paqësore, por njëkohësisht edhe gabim sepse nga ana personalitetit ajo ishte gjithnjë shumë e sjellshme dhe e edukuar. Merrte kohë të dëgjonte njerëzit por nuk lejonte njeri ta shtypte atë. Gjithmonë e mbronte veten.
-Si ishte marrëdhënia juaj?
GAZETARI-Nëna ime ishte mikesha dhe aleatja ime. Pikë së pari ajo ishte shumë e re kur linda. Në një mënyrë u rritëm bashkë. Kur nisi universitetin unë dhe vëllai shkonim me të. Ishim fëmijë. Ishim shumë të afërt me të.
-Si ndihesh sot kur e dëgjon emrin e saj nga të tjerët apo kur lexon lajmet për të?
GAZETARI-Jam jashtëzakonisht krenar për të. Besoj se isha i privilegjuar të rritesha me nënën time
-Sa i takon çështjeve që ajo investigonte, mendon se do t’i shkohet ndonjërës deri në fund dhe të vendoset drejtësi për njerëzit që përfshihen në to?
GAZETARI-Po besoj se po. Dua të them, se kështu duhet të ndodhë. Është e vështirë për mua të ndërtoj një skenar ku ne nuk do të marrim drejtësi. Gjithçka që bëjmë është sepse presim drejtësi. Dhe po punojmë për këtë.
-Shikoj që beson shumë tek drejtësia dhe demokracia. Nuk të vrau ajo që ndodhi me nënën tënde?
GAZETARI-Jo sepse mendoj se jetët tona bëhen të vështira dhe situatat tona bëhen të rrezikshme kur demokracia dobësohet. Kjo është për shkak të armiqve të demokracisë, jo të demokracisë në vetvete. Ka njerëz që përpiqen ta ulin demokracinë sepse janë të uritur për pushtet. Por sigurisht që duhet të luftojmë kundër atyre që duan të mposhtin demokracinë tonë.
-Cilat janë planet e tua për të ardhmen?
GAZETARI-Është e rëndësishme që të fokusohemi tek korrupsioni. Sepse shumë ndryshime politike, të cilat nuk janë të prekshme, nuk e ndikojnë jetën tonë, por këto ndryshime janë krijuar duke u shfrytëzuar nga njerëz që i përdorin për të vijuar me korrupsionin kështu që nëse fokusohemi në arsyet e minimit të demokracisë dhe tek arsyet se përse destabiliteti politik është krijuar, atëherë duhet të vazhdojmë të fokusohemi tek korrupsioni.
Kështu që mendoj se duke u fokusuar tek rrënjët e shkaktarit të destabilitetit politik, shkaktarin e ekstremizmit politik që është korrupsioni, që do të thotë rrënjët e dhunimit i të drejtave të njeriut që sërish është në shumicën e rasteve korrupsioni, atëherë do të forcojmë demokracinë tonë në një mënyrë shumë efektive.
-Faleminderit
GAZETARI-S’ka përse!
