Vendimi i administratës Trump dhe Kongresit amerikan për t’i prerë 1.1 miliardë dollarë financim Korporatës për Transmetime Publike (CPB) nuk është thjesht një shifër në një buxhet shtetëror. Është një goditje e drejtpërdrejtë ndaj një prej institucioneve më të besueshme të jetës publike amerikane, një goditje që nuk është parë në pothuajse gjashtë dekada. Ky akt nuk fshin vetëm një rresht nga buxheti federal, por fshin një kapitull të tërë të historisë së shërbimit publik në media.
Historikisht, media publike nuk është luks – është nevojë kombëtare. Që nga themelimi i CPB në vitin 1967, misioni ka qenë i qartë: të garantojë akses të barabartë në informacion, edukim dhe kulturë për çdo cep të vendit, pavarësisht nga fuqia ekonomike apo gjeografia. Në zonat urbane, NPR ( Radio Publike )dhe PBS ( Televizioni Publik )ofrojnë hapësira për debat civil dhe raportim të thelluar; në zonat rurale dhe të varfra, ato janë shpesh i vetmi kanal informacioni i besueshëm, sidomos për sinjalet e emergjencës dhe programet edukative për fëmijë.
Të mohosh këtë rol është të harrosh se edhe Shtetet e Bashkuara, si çdo vend tjetër demokratik, e ka ndërtuar shërbimin mediatik publik mbi modelin që funksionon prej dekadash në Evropë. BBC në Britani, ARD dhe ZDF në Gjermani, France Télévisions në Francë — të gjitha financohen publikisht sepse shërbejnë interesin e publikut, jo të tregut dhe jo të partive politike. Nëse një vend si SHBA, me një traditë të gjatë të lirisë së shtypit, vendos të presë kokën e medias publike, atëherë çfarë mesazhi u jep vendeve të tjera që e shohin Amerikën si model?
Kjo prerje buxheti justifikohet nga kritikët me pretendimin se NPR dhe PBS janë “të njëanshme” dhe “shpenzim i panevojshëm për taksapaguesit”. Por faktet janë kokëforta: një sondazh i Harris Poll tregon se 66% e amerikanëve e mbështesin financimin federal për radion publike — mes tyre edhe 58% e vetë republikanëve. Dhe, pavarësisht nga narrativa politike, pjesa më e madhe e buxhetit të NPR nuk vjen drejtpërdrejt nga shteti; fondet federale mbështesin kryesisht stacionet lokale, veçanërisht ato që shërbejnë komunitetet e margjinalizuara.
Mbyllja e CPB nuk është thjesht mbyllja e një zyre. Është ndërprerja e një zinxhiri jetik që furnizon me informacion, arsim dhe kulturë miliona qytetarë. Është këputja e fijes që lidh një fëmijë në një komunitet të largët me programet edukative të PBS, apo një fermer në një zonë të izoluar me lajmet e sakta dhe paralajmërimet e emergjencës. Dhe historia na mëson se kur media publike shkurtohet ose kontrollohet, hapësira bosh mbushet shpejt nga dezinformimi dhe propaganda.
Në vitet ’30, ndërsa disa vende evropiane linin të rrënohej transmetimi publik për shkak të interesave politike, pasojat ishin katastrofike: monopolizimi i informacionit dhe rënia e debatit publik. Në të kundërt, atje ku shërbimi publik mediatik u mbrojt dhe u financua, qytetarët mbetën më të informuar, më të angazhuar dhe më rezistent ndaj manipulimit.
Përvoja ndërkombëtare tregon qartë se financimi dhe pavarësia e medias publike nuk janë dhurata, por investime në stabilitet demokratik. Në Britaninë e Madhe, BBC financohet përmes një licence të detyrueshme për çdo familje që zotëron televizor, duke siguruar një burim të qëndrueshëm të ardhurash dhe një mbrojtje të fortë ndaj presionit politik. Në Gjermani, tarifat e transmetimit publik janë të garantuara me ligj dhe nuk mund të preken lehtësisht nga qeveria, duke e bërë ARD dhe ZDF ndër platformat më të besuara në Evropë. Në Skandinavi, media publike si NRK në Norvegji apo SVT në Suedi financohet përmes taksave të posaçme dhe ka një detyrim ligjor për të mbuluar edhe zonat më të izoluara me shërbim të cilësisë së lartë.
Rreziqet për median publike në vende gjysmë-autoritare janë të dukshme dhe Shqipëria nuk bën përjashtim. RTSH, teorikisht e pavarur, përballet me sfida të vazhdueshme nga ndikimi politik, emërimet partiake dhe presioni mbi agjendën editoriale. Në vende të tjera të Europës Lindore, si Hungaria dhe Polonia, partitë në pushtet kanë përdorur kontrollin mbi median publike për të mbytur opozitën dhe për të manipuluar narrativën kombëtare. Shpesh, këto ndërhyrje fillojnë me justifikime të ngjashme me ato të përdorura në SHBA: akuza për “anshmëri”, kërkesa për “reforma” ose “kursim buxheti”, që më pas shndërrohen në mekanizma kontrolli dhe censurë.
Në Shqipëri, rreziku është dyfish: jo vetëm mungesa e financimit të mjaftueshëm, por edhe mungesa e garancive të forta ligjore që do ta mbronin median publike nga pushteti politik i radhës. Kur shumica parlamentare , por edhe opozita, nuk është e zgjedhur por e emëruar, pavarësia mbetet në letër. Dhe kur nuk ka fonde të qëndrueshme, media publike bëhet e varur nga tendera, sponsorizime dhe kompromis editorial.
Sot, Amerika rrezikon të hyjë në atë faqe të errët të historisë që disa vende të tjera e kanë shkruar tashmë: dobësimin e shërbimit publik dhe hapjen e rrugës për monopolizimin e informacionit. Nuk ka demokraci të shëndetshme pa një media të lirë, të pavarur dhe të aksesueshme nga të gjithë. Dhe kur kjo media është publike, ajo nuk i shërben aksioneve, reklamave apo pronarëve privatë — i shërben vetëm qytetarit.
Mbyllja e CPB nuk do të shuajë menjëherë NPR-në apo PBS-në, por do të gërryejë themelin mbi të cilin ato qëndrojnë. Dhe kur themeli bie, muret nuk qëndrojnë
Shqipëria nuk ka luksin të bëjë të njëjtën gabim. Në një vend ku tregu mediatik është i përqendruar në pak duar, ku interesat komerciale dhe politike shpesh shkrijnë kufijtë mes lajmit dhe propagandës, roli i RTSH-së është më jetik se kurrë. Pa një shërbim mediatik publik të fortë, të pavarur dhe të financuar në mënyrë të qëndrueshme, qytetari shqiptar mbetet në mëshirë të kanaleve që shesin lajme si mall dhe të portaleve që jetojnë me tituj sensacionalistë.
Përvoja amerikane sot është një paralajmërim për ne: financimi dhe pavarësia e medias publike nuk duhen marrë të mirëqena. Ato duhen mbrojtur çdo ditë, jo vetëm nga politikanët, por edhe nga vetë publiku që ajo shërben. Sepse kur media publike hesht, nuk humbet vetëm një zë — humbet një e drejtë themelore qytetare: e drejta për të qenë i informuar. Dhe kur qytetarët nuk janë të informuar, pushteti nuk ka më frikë nga ta.
Komente
