Kur kthehem në Shqipëri, qytetin tim e njoh vetëm nga mali i Dajtit. Sapo nga dritarja e avionit e shquaj atë, trupi më mbushet me mornica, fyti më mblidhet dhe zemra më rreh fort. Padurimi pushton qenien time. E kuptoj që kam akoma një atdhe, një shtëpi. Edhe pse i ikur e i harruar, nuk ndihem i vetëm. Dua të zbres sa më parë nga avioni dhe me zë të lartë të thërras: "Ej, erdha unë!"
Arben Imeri jeton dhe punon prej më shumë se 34 vitesh në Itali. I ftuar në Esencë, Imeri rrëfeu kujtimet e tij në lidhje me Tiranën që tashmë e gjen vetëm në kujtime, duke e kërkuar të shkuarën i kufizuar vetëm te njeriu dhe jo jashtë tij! Biseda u bazua në tregimet e Imerit të botuara në librin “Unë banoja në Tiranë” ose nostalgji për jetën e shkuar dhe të harruar! Esencë, çdo të premte, ora 21:00 në ekranin e Report Tv me Eljan Taninin.
Eljan Tanini: Duket sikur ke pasur një marrëdhënie të ngushtë dhe të dhimbshme me Tiranën si një martesë me divorc njëkohësisht. Çfarë nuk gjen më sot në këtë qytet?
Arben Imeri: Në Tiranë më mungojnë lidhjet njerëzore. Dikur kishte një ndjeshmëri të thellë, një lloj vëllazërie mes njerëzve. Sot nuk e ndjen më këtë. Gjithçka është bërë më e ftohtë, më e interesuar ndaj vetes dhe jo gjendjes shpirtërore. Më mungojnë lidhjet humane, ato të vërtetat, që s’kishin nevojë për sqarime.
Eljan Tanini: Kur dhe si u largove nga Shqipëria?
Arben Imeri: Kam ikur në Itali me anijen Legend Panama. Ishte një udhëtim që nuk do ta harroj kurrë, i gjatë, i vështirë, me dallgë në det e shkreptima në qiell. Ikëm pa kthyer kokën pas. Kërkonim diçka më shumë, jetën ndoshta.
Eljan Tanini: Çfarë kërkonit realisht kur ikët?
Arben Imeri: Kërkonim jetë, shpresë, një vend ku të merrnim frymë lirisht. Ishim të vegjël, të pafajshëm, të lumtur dikur. Ëndërronim vitet 2000. Pastaj u bëmë të rinj të trishtuar, kërkonim më shumë nga jeta. Ikëm me gjithë shpirtin përpara. Donim dritë, por morëm errësirë. Donim përkëdhelje, morëm shuplaka. Mësuam gjuhë të huaja, harruam gjuhën e nënës. Ishte një proces zhveshjeje shpirtërore...
Eljan Tanini: Duket sikur rruga drejt ëndrrës ishte e mbushur me ironi të hidhura...
Arben Imeri: Po. Lamë sofrat tona e u ulëm në restorante të huaja. Flakëm zinxhirët, por blemë litarët. Hapëm sytë, por vendosëm syze. Deshëm cicërimën e zogjve, por dëgjuam ulërimën e ujkut. Kërkuam shpresë, morëm dëshpërim. Gjetëm fabulën e jetës, por humbëm Atdheun.
Eljan Tanini: Ka ndonjë figurë që të ka mbetur në mendje nga Tirana e atyre viteve?
Arben Imeri: Po, Mone Pula. Ishte mjeshtër i humorit. Kishte atë guximin për të bërë batuta edhe kur ishte e ndaluar. Kur ishte ushtar, një herë tha: “Ne nuk e ngjallim dot komandantin, nuk mund të bërtasim se na sheh armiku!” Ai përfaqësonte atë që sot mungon: kurajën për të qeshur me të vërtetën.
Eljan Tanini: Si funksiononte jeta sociale në atë kohë?
Arben Imeri: Xhiroja e bulevardit ishte si Facebook-u i sotëm. Ishte vendi ku takoheshe, flirtoje, shihje, njihje. Dashuria vinte ose nga shkolla, ose nga puna. Me “a ka mundësi një minutë”, vajzat iknin me vrap. Kishte djem që martoheshin ende të virgjër. Vëllai qethte motrën që mos të dilte me të dashurin. Pastaj ajo martohej e ndoshta as dashurinë s'e përjetonte dot kurrë.
Eljan Tanini: Duket se koha ishte e vështirë por e ndershme në një mënyrë...
Arben Imeri: Ishte kohë varfërie, por e sinqertë. Pije ponç te Bar Sahati. Një shok hante gjethe mullage që të shoqëronte alkoolin. Mungesa e konjakut më çoi të bëja vetë alkool, përdorja alkool industrial nga Uzina e Antibiotikëve. E pinim në punë, me shokët. Ishim të varfër, por të bashkuar.
Eljan Tanini: Shoqëria ishte e rreptë, sidomos për gratë?
Arben Imeri: Po, paragjykimet ishin të rënda. Në lagje kishim një grua që ishte ndarë nga burri. Vetëm për këtë, gratë e tjera i thoshin “k*rva”. Vetëm sepse jetonte vetëm, vetëm sepse nuk kishte një burrë afër. Ishte një padrejtësi që shihje çdo ditë, një egërsi që i vishte normaliteti. U futëm një herë te shtëpia e saj
Eljan Tanini: Ke ndonjë histori arratisjeje që të ka mbetur në mendje?
Arben Imeri: Ariani, djalë nga Shkodra. Notonte te Liqeni i Linzës. Më kërkonte libra për jetën amerikane. Në fillim mendoja se thjesht po ushtronte për trupin. Një ditë nuk më ktheu librat. I vajta te shtëpia, poshtë pallatit të tij pashë makinat e sigurimit, atë çast një fëmijë më tha që Ariani ishte arratisur. E kishte çarë liqenin e Shkodrës me një shok me not. Në mes të liqenit një tjetër djalë u vra. Ariani përfundoi në kamp në Beograd ku takoi Aleksandër Kondon. Trim dhe i çmendur.
Eljan Tanini: Po historia e motrave Islami?
Arben Imeri: Vëllai i tyre, Klementi, vdiq duke u arratisur me not drejt Korfuzit. Më parë e kishin futur në spital psikiatrik. Pastaj internuan motrat. Kur mbaroi dënimi, nuk i kthenin më në Tiranë. Më vonë, motrat u arratisën me not nga Saranda. U bënë gazetare në Zërin e Amerikës. Liria e tyre përkoi me vdekjen e vëllait.
Eljan Tanini: Gabriela, kush ishte ajo në atë jetë që të gjithë donin vetëm ikjen?
Arben Imeri: Gabriela ishte një engjëll i ambasadës italiane. Doli në skenë në ’90-ën, ndihmoi të gjithë emigrantët. U bë simbol i shpresës. Tha një frazë që nuk e harroj: “Në këtë vend do të lë vetëm pemët.” Të gjithë donin viza vetëm për shkak të saj. Thoshin që kishte një të dashur shqiptar, s’e di. Por për ne ajo ishte e dashura jonë kolektive dhe shpëtuese!
Eljan Tanini: Çfarë lexonit në atë kohë?
Arben Imeri: Lexonim gjithçka që binte në dorë, por shumë gjëra ishin të ndaluara. “Tragjedia Amerikane” u ndalua. Si Kadareja me “Dimri i Vetmisë së Madhe” u bë “Dimri i Madh”. Një fjalë e gabuar në libër dhe fshihje gjithë bibliotekën.
Eljan Tanini: Ka pasur edhe snobë në ato vite?
Arben Imeri: Po. Për mua snobi ishte Maks Velo. E kishte të lindur. Si në veshje, ashtu edhe në mendime. Snobi nuk ishte thjesht imitues, ishte një individ që nuk e duronte dot banalitetin. Një shok i imi shiste gjak për të blerë një kitare dhe një aparat fotografik. Pëlqente Celentanon. Një ditë fytyra iu bë e gjelbër, nuk kishte as për të ngrënë. Mblidhte lekët, nuk hante, nuk kishte ama e donte modën!
Eljan Tanini: Si e përshkruan atë kohë, në një fjali?
Arben Imeri: Ishim të vegjël, ishim të lumtur. Kërkonim jetën. E gjetëm fabulën e saj dhe humbëm Atdheun.
Eljan Tanini: Për të mbyllur, ndonjë batutë nga ajo kohë që të ka mbetur në mendje?
Arben Imeri: Po. Vëllai im, kur pinte një gotë ose ngjitej në trampolinë në Durrës, thoshte: “Nafta çan bllokadën, parja çan ballin.” Batutat ishin si vaksina, të ruanin nga lavazhi i truri.
Reflektim:
Ka diçka thellësisht të çuditshme kur dëgjon dikë që thotë “kam ikur me anijen Legend Panama”. Si të ishte emër filmi ose ndonjë markë cigaresh që shitej vetëm në kioskat që kishin kontakte me botën matanë kufirit. Në fakt, ishte një kapitull i heshtur i një eksodi të pakthyeshëm ku barkat e ngjeshura me trupa e shpresa, lundronin drejt një bote që e njihnim vetëm prej librit “Tragjedia Amerikane”, një libër që s’mund të lexohej.
Në të vërtetë, gjithë kjo intervistë është një rrëfim për një qytet që nuk është më, për një brez që iku pa kthyer kokën, për një mall që nuk përkthehet dot në “diasporë”. Është si një simfoni kujtimesh që përzihen me dhembje, të qeshura të mbytura, batuta që mbajnë erë ponç dhe fërrnet, vajza të qethura nga vëllai, dhe një dashuri që ikte me vrap sapo i thoje “a ka mundësi një minutë?”
Tirana e rrëfyer nga Arben Imeri nuk është aspak një qytet, është një karakter më vete: herë i butë e poetik, herë i egër e paragjykues, herë i çmendur si Ariani që noton nëpër liqen, herë snob si Maks Velo, herë i qetë si një kitarist pa bukë, por me gjak për të shitur dhe njëherësh ndjekës mode. Është një vend ku për të puthur duhej të provoje zhgënjimin, për të marrë frymë duhej të arratiseshe, dhe për të pasur një kujtim, duhej ta harroje Atdheun.
Kjo nuk ishte një intervistë. Është një dokument emocional. Një arkiv personal që në të vërtetë është i përbashkët. Një mësim se si absurdi dhe poezia kanë jetuar bashkë, kokë më kokë, si dy bashkëfajtorë në një kohë të varfër por të thellë.
Dhe Gabriela, ajo italiania që “do të lë vetëm pemët në këtë vend” ndoshta ishte më shumë se një funksionare ambasade. Ajo ishte dashuria jonë platonike me Perëndimin. Ajo ishte prova që dikush mund të të trajtojë si njeri, pa të kërkuar dëftesën morale të lagjes. Ajo ishte ajo që shihej nga ekrani fshehurazi.
Në fund të ditës, kjo histori e nostalgjisë shqiptare me shumë Tiranë brenda nuk ka fund. Sepse ende sot kemi nga pak Arben brenda vetes. Dhe nga pak Tiranë të humbur. Ende ikim, ndoshta jo më me anije, por me mendje, me shpirt, me pasaporta biometrike dhe status emigranti online. Por ikim Dhe ende kërkojmë dritë. Ende kërkojmë fabulën e jetës. Por pa e kuptuar, ndoshta kemi humbur Atdheun që pa qenë më vend, ka mbetur mall.
Komente
