Kritiku i artit Josif Papagjoni kujton prapaskenat e xhirimit të filmit 'Rrugë të bardha' ku Rikard Ljarja ishte protagonisti kryesor. "Në ritualin tim të përditshëm, teksa hapa sytë lami i parë në facebook qe ikja e Rikard Ljarës. E mora dhimbjen fill nga një brengë e klithëm e Mevlan Shanajt, e gjitha aq lirike, që sikur ma shkundi qenien krejt e pastaj pashë me dhjetëra e dhjetëra statuse. Rikard Ljarja e trandi mëngjesin sot për gjithë ç’janë shqiptarë në këtë rruzull. Ai ishte një imazh. Imazh i heroit të luftës dhe punës. Imazh i sakrificës. Imazh i dashurisë. Imazh i burrit të bukur që ëndërrohej prej çdo vajze. Por përtej imazhit ai ishte një krijues plot frymëzime e përjetime humane.
Një aktor që solli në ekranin tonë thjeshtësinë e lojës, vërtetësinë gjer në plazmë të saj, natyrën kinematografike të aktrimit. Për herë të parë unë e kam takuar Rikardin në vitin 1974, kur diku në pjerrinat dhe pyjet e Fush Arësit, xhirohej filmi “Rruge te bardha”. Punoja asaj qyteze druvarësh asohere. Ekipi i xhirimit me të mrekullueshmin Viktor Gjika, kinoregjisorin e filmit, ishte grumbulluar në një dhomë te hoteli i vogël i qytezës së sharrëxhinjëve. Unë, fare i ri, rrija pranë tyre. Në mes qe një sobë e madhe sa një fuçi. Hidhnim dru aty dhe ajo brambullonte. U skuq e u bë si saç... E mbaj mend Rikardin. Ishte me po atë xhup, me po ato çizme si Deda mes borës, mbetur aty sipër në shtyllë, për të lidhur telat e zemrave, mirësisë, dashurive. Të gjithë kineastët kishin ngrirë nga të ftohtët. Sapo qenë kthyer nga xhirimet mes borës. Fërkonin duart.
Dhe thuajse njësoj si te skena me Zanën në sobë kur avujt i bënin poetike fytyrat e dy të dashuruarve shoqëruar nga muzika e Limoz Dizdarit, edhe Rikardi-Dedë apo Deda-Rikard “avullonte”. Xhupi, pantallonat, gjithçka qe lagur nga grimcat e borës që ende kishin mbetur aty. Më bënte përshtypje asohere e qeshura e tij. Një e qeshur e shpenguar, aq miqësore... Dhe pastaj dhjetëra episode e kujtime të tjera me këtë artist të madh të ekranit, që duket sikur ka lënë pas një epokë. Nëse Anagnosti, Gjika dhe emrat e tjerë autoritare të filmit shqiptar janë, si te thuash, pas ekranit, ai ishte para, ne syte tane te sperndritur prej fotogjenise se tij. Sepse ishte aktor. Dhe afërmendsh gëzonte gjithë famëm, imazhin dhe pekulet e artit të shtatë. Vështirë se ajo fytyrë e dashur mund të harrohet edhe paskëtaj. Breza të tjerë do kalojnë dhe ajo do jetë aty, si një vulë dhe dëshmi e papërsëritshme e kohës. E një epoke. Për miqtë e mi, më poshtë po hedh edhe disa nga të dhënat kryesore të krijimtarisë së tij si aktor. I lehtë i qoftë dheu këtij njeriu që futi aq shumë dritë, krenari dhe thjeshtësi në zemrat tona!...
LJARJA, Rikard (1943- )
Aktor, regjisor. Lindi në Shkodër më 1 prill. Mbaroi Shkollën e lartë për Aktor “Aleksandër Moisiu”* (1965) dhe më pas u emërua në Teatrin “Migjeni” të Shkodrës*. 1973-1996 punoi si regjisor në Kinostudion “Shqipëria e re”, ndërsa më pas deri në v. 2002, kur doli në pension, ishte drejtor artistik në televizionin publik shqiptar. Qysh në fillim u shqua për talentin e tij si aktor i filmit dhe shpejt u aktivizua në rolin e parë, atë të Dritanit te Komisari i dritës (1966), me të cilin krijoi një portret të mëvetësishëm prej mësuesi atdhetar e të pushtuar nga idealet e bukura të diturimit të fëmijëve në malësi. Interpretimi i tij dha këtij personazhi besueshmërinë, natyrshmërinë dhe prerjen njerëzore, përkundër skemave të një heroizmi bërtitës, imponues dhe “madhështor”. Suksesi i merituar që arriti me rolin e Dritanit i çeli shtigje për t’u afirmuar si një nga aktorët më të kërkuar të kinematografisë në figurat e heronjëve të luftës e të punës, të cilët u interpretuan prej tij nga një pozitë e dukshme humane duke kërkuar në aktin heroik të thjeshtën dhe të domosdoshmen.
Një vit më pas interpretoi rolin e Skënder Gurit në filmin Dueli i heshtur (1967). Fotogjenia e tij, zëri i pastër bariton, vetësiguria dhe vetëpërmbajtja, të shoqëruara nga një qetësi e brendshme e veprimit psikik dhe aftësia për të krijuar suspansën dhe kontrapunktet e nevojshme gjatë procedimit të aksionit filmik, krijuan gjasat që R.L. të bëhet nga aktorët e parapëlqyer të regjisorëve. Maja më e lartë që ai mbërriti në aktrim ishte Deda te filmi Rrugë të bardha, 1974. Prirja për t’i dhënë lojës vërtetësinë deri në detaje të veprimit njerëzor, në një situatë të jashtëzakonshme, ku përkushtimi i pabujë ndaj detyrës së ngarkuar si fillrojtës për të lidhur linjat e këputura telefonike në kohë stuhie me borë, nga njëra anë dhe shpalosja e një shpirti të ndrojtur, të butë, poetik por këmbëngulës e vullnet-hekurt, nga ana tjetër, realizuan shkrirjen e të madhërishmes dhe heroikes me të thjeshtën dhe të zakontën. Ai përputhi me sens mase veprimet e vërteta fizike prej fillërojtësi me ndjeshmërinë dhe fjalën e ngarkuar me emocion. R.L. ka luajtur mbi 25 role në kinematografi, dhe veç figurave artistike të realizuara më sipër, spikati edhe tek Naimi (Plagë të vjetra, 1969), Rrema (Shtigje lufte, 1974), Dino (Radjostacioni, 1979) etj.
Loja e tij shënoi një stil të veçantë. Ajo u shqua për natyrshmëri dhe vërtetësi, kryesisht e trajtuar në tone të ulta, të qeta, me një zë të ngrohtë, bindës dhe një portret filmik tërheqës, fotogjenik, nga ku buron po ashtu një ndjeshmëri e thellë njerëzore, tonet meditative, ato lirike e poetike. R.L. hyri i mëvetshëm në regjinë filmike me filmin e tij të parë Në pyjet me borë ka jetë, 1978, ku edhe u njoh e u lidh në martesë me aktoren Marjeta Ljarja*. Vijoi mëpastaj me xhirime filmash të tjerë si regjisor, 10 të tillët, ku bien në sy veçanërisht filmat Radjostacioni (1980), - një tablo lufte dhe paslufte me përplasje kundërshtish, klasash (fitimtarë e të rrëzuar) nën një linjë subjektore përbashkuese: ngritjen e radiostacionit të ri që do t’i shërbente paskëtaj pushtetit të ardhur nga lufta; Skëterrë ’43 (1980), - veprimi dhe situata tragjike në një kamp përqëndrimi nazist, ku vuajtja, torturat, rezistenca për mbijetesë, të pleksura me faktorin politik vetëdijësues të kohës, krijojnë një tablo të kahut epiko-heroik, paçka se hasen aty edhe mbishtresime të koncepteve dhe miteve politike, që vinin nga estetika socrealiste.
Një qasje gjithësesi dramatike mundi të përditësojë ai në filmin Fundi i një gjakmarrjeje, 1983, ku armiqësia fisnore e personale ridimensionohen në miqësi dhe në hakmarrje tashmë kundër pushtetit dhe sipërmarrësve italianë, brenda optikës së njohur socrealiste. Nivelin më të mirë të realizuar si regjisor R.L. e mbërriti me filmin Kur hapen dyert e jetës, 1980, me të cilin fitoi çmimin “Aleksandër Moisiu”.
Falë një situate të rëndë e të jashtëzakonshme (kryerja e një operacioni në një klinikë fshati, në kushte izolimi nga dëbora), filmi përcjell idenë e guximit, vullnetit dhe përkushtimit për punë, e pleksur në mënyrë organike me korrupsionin dhe abuzimet që vinin nga shfrytëzimi dhe tepria e pushtetit, me vetëdijen dhe qëndrimet patriarkale, sikurse edhe me linjën spekulative të “optimizmit” dhe thirrjes ndaj të rinjve për t’u ngulur dhe për të ndërtuar lumturinë e tyre në fshat. R.L. ka shkruar edhe letërsi, ndër ta romanet: Në një humbëtirë këtej rrotull, Kohë qensh, Josifopedia. Mban titullin Artist i merituar. Bibl.: Papagjoni, Josif. Aktorët, SHBLSH, Tiranë, 1999, f. 57-58, 193. Mehmetaj, Gani: Magjia e ekranit - kritikë filmi, Kosovafilmi, 2005, Prishtinë, f. 274-279. Papagjoni, Josif. Filmi artistik shqiptar - imazhi, historia, qenësia, Qendra e SËtudimeve Albanologjike, Tiranë 2017, f. 147-148, 236-243, 238-247, 560-561" shkruan Josif Papagjoni.
Lajmi kryesor: